De Art-O-Maat

In de jaren zeventig kregen Hugo Kaagman en collega-kunstenaar Khristian Kanstadt het idee om een oude sigarettenautomaat om te bouwen tot een kunstautomaat. Voor een paar guldens kon je een pakje trekken met daarin een minuscuul boekje of kunst geproduceerd met een kopieermachine. Goedkope kunst voor iedereen!

Kaagman en Kanstadt maakten drie Art-O-Maten die op verschillende plekken in de stad hingen. Een van de originele kunstmachines is bewaard door Diana Ozon. Zij heeft deze aan het Amsterdam Museum geschonken, samen met andere objecten uit haar collectie, zoals een beschilderde computer, de Maatschappelijke Ladder en kleding uit Galerie Ozon. Onder aan de blog wat fragmenten uit het interview met Diana Ozon. 

Springlevend

Het idee van de Art-O-Maat is nog steeds springlevend. Gisteren opende in Galerie Oosterbosch in de Vinkenstraat de Ode aan de Art-O-Maat waar je een pakje kunst kunt trekken voor twee maal twee euro. De Art-O-Maat is een prachtig voorbeeld van de doe-het-zelfmentaliteit van de punkbeweging, waar Hugo over vertelde tijdens de opening. Ook de publicatie Koekrant was helemaal in eigen beheer. De naam kwam van het gezeur in het kraakpand over de aangekoekte rand in de wc. 

Tijdens de opening trokken Diana Ozon en Hugo Kaagman de eerste pakjes. Zij hebben zelf ook, samen met achttien andere kunstenaars, werk gemaakt voor de Pakje Kunst-automaat. Diana een bloemlezing van haar allerkleinste gedichten; Hugo een klein Delfts blauw schilderijtje. Vanaf volgende week staan de originele Art-O-Maat en de eigentijdse versie vlak bij elkaar: in Atheneum boekhandel kun je de komende maand een Pakje Kunst trekken.

De inhoud van de Art-O-Maat pakjes was gevarieerd. Soms zaten er verkleinde KoeCrandten in, maar ook solo-uitgaven van Hugo Kaagman (Amarillo), Khristian Kanstadt, Ivar Vičs (dr. Rat), Ludwig Wisch (Lulu Zulu) en Diana Ozon zelf (ook ondertekend met Douglas Groezel en Diana Dreun). Rank Xerox sponsorde het blad een tijdje en een KLM-medewerker kopieerde stiekem ook wel eens een oplage op gele flightsheets. 

Niet alleen de verspreidingsmethode was democratisch, maar ook de inhoud. Onder de Art-O-Maat hing een kopijbus waar iedereen wat in kon stoppen. Een Coecrandt, of Koekrand (de titel werd altijd anders gespeld) beschrijft wat Amsterdamse scholieren in de kopijbak stopten toen de Art-O-Maat in februari 1978 tijdens de Keerkring tentoonstelling in het Stedelijk ‘infiltreerde in de Amsterdamse kunstwereld’. ‘Verveelde museumles leerlingen’ schreven onder andere ‘Thomas is gek – Ik ben Willeke – waar slaat deze alternatieve onzin op? – erg leuk dat je de Art-O-Maat mag aanraken – boodschappen: krop sla, kilo suiker.'

Van de trappen van Paradiso

De eerste Art-O-Maat stond vanaf oktober 1977 tot eind 1978 bij Athenaeum Nieuwscentrum op het Spui, afgezien dus van een maand in het Stedelijk Museum. Een oude sigaretten automaat van Café Scheltema kreeg een tweede leven als Art-O-Maat en een derde kwam in theater De Brakke Grond. De eerste Art-O-Maten zijn vernield door dieven of vandalen, één Art-O-Maat sneuvelde toen hij van de trappen van Paradiso gegooid werd.

In 1981 kwam er een Zebra Art-O-Maat met vooral werk van Hugo Kaagman en Diana Ozon en de Zebragroep. Het Zebrapand aan de Sarphatistraat was een van de beroemde Amsterdamse kraakpanden in de jaren zeventig en tachtig. Graffiti-artist Hugo Kaagman was een van de bewoners. Hugo’s vriendin Diana kwam erbij. Ozon, de naam van de punkgalerie die Diana en Hugo runden in het Zebrapand, werd haar artiestennaam. In de jaren negentig moesten de krakers vertrekken. Ik mis nog steeds de vrolijk stemmende gevel in zebramotief als ik richting Kriterion of Artis fiets.

In dit artikel in Het Parool is te lezen hoe het idee van de Art-O-Maat, die zo niet genoemd mag worden vanwege Amerikaanse claims, nog steeds springlevend is. Erg leuk om bij Galerie Oosterbosch of op het Spui voor vier euro een kunstwerkje te trekken. Het is een verrassing wat erin zit, want op de buitenkant staat alleen 'Pakje Kunst'. Bij de originele Art-O-Maten was buiten te zien wie de maker was, net als toen er nog sigaretten in zaten.

Ook bij galerie Art Kitchen is nog een werkende door Kaagman beschilderde Art-O-Maat. De hele Hemonystraat, het verlengde van de Albert Cuypmarkt, is trouwens één groot Kaagman-openluchtmuseum. Ga er eens kijken.