Van Dyck maakte door heel Europa faam met zijn portretten, maar hij was ook een verdienstelijk schilder van Bijbelse scènes. Dit blad is een voorstudie van zo’n scene (afb. 1). Deze tekening van de Doornenkroning geeft het moment weer waarop de soldaten van Pontius Pilatus Christus spottend uitroepen tot de koning van de Joden en hem een doornenkroon opzetten. Dit blad is onderdeel van een serie schetsen voor twee schilderijen waarop dit verhaal te zien is. Een werk bevond zich in Berlijn, dit schilderij is helaas verloren gegaan in de Tweede Wereldoorlog (afb. 2). Het andere schilderij, een iets gewijzigde versie met, bevindt zich in het Prado te Madrid (afb. 3). De overige drie tekeningen uit de reeks bevinden zich in het Victoria & Albert museum, het Louvre en het Petit Palais.
Afbeelding 1: De Doornenkroning, Amsterdam Museum.
Afbeelding 2:
De Doornenkroning ca. 1618, Kaiser Friedrich Museum, Berlijn.
Afbeelding 3:
De Doornenkroning ca. 1618-20, Prado, Madrid.
Recent onderzoek door papierrestaurator Françoise Richard toonde aan dat er op de achterkant van de tekening ook een tekening staat (afb. 4). Nu denkt u misschien, hoe kan men dat de afgelopen decennia gemist hebben? De achterkant van een tekening is immers makkelijk te bekijken. Normaal gesproken klopt dat, maar deze tekening is gedoubleerd. Dat wil zeggen dat er een ander vel papier op de achterkant geplakt is, waardoor de achterkant niet zichtbaar is. Door het kunstwerk te fotograferen terwijl het op een felle lichtbak te ligt en de afbeelding daarna te bewerken is het mogelijk een indruk van de verborgen achterkant te krijgen. De tekening op de achterkant lijkt ook op een schets voor de Doornenkroning, waardoor er nu vijf bekende schetsen van Van Dyck rondom dit thema zijn.
Afbeelding 4:
De Doornenkroning (achterkant), Amsterdam Museum.
In deze serie van vijf schetsen is het duidelijk te zien hoe Van Dyck zocht naar de meest bevredigende compositie voor de schilderijen. Als je de Amsterdamse tekeningen vergelijkt met de andere drie werken (afb. 5-7) dan zie je hoe Van Dyck de houding van de figuren aanpast, ook voegt hij figuren toe of hij haalt ze juist weg. Vergelijk ook de zittende Christus in de verschillende tekeningen, hier is duidelijk de zoektocht van een kunstenaar naar de beste compositie te zien. De tot voor kort verborgen schets is een nieuw voorbeeld van deze zoektocht en deze tekening geeft ons daardoor meer inzicht in het denkproces van de kunstenaar.
Afbeelding 5:
De Doornenkroning, Victoria & Albert Museum, Londen.
Afbeelding 6:
De Doornenkroning, Petit Palais, Parijs.
Afbeelding 7:
De Doornenkroning, Louvre, Parijs.
