Een klapbuffet in het atelier

Niet alleen is de buitenzijde fraai uitgevoerd met mooi fineerwerk, de binnenzijde is minstens zo rijk door allerlei handige gebruiksfuncties. Het bovenblad scharniert omhoog, smalle serviesplankjes slaan neer en een tinnen waterreservoir kan geleegd worden in een eveneens tinnen spoelbak in het blad. Om nog meer aflegruimte te verkrijgen konden ter weerszijden van het blad trekbladen uitgeschoven worden. Ter weerszijden van de spoelbak bevinden zich bestekladen.

Zeer vernuftig is tenslotte de constructie van de voordeurtjes; zijn ze onder een hoek van 90 graden opengedraaid dan kunnen ze in de dubbelwandige zijden van de romp weggeschoven worden. Zo had men vrij zicht op het interieur met serviesgoed zonder het risico te struikelen over een openstaande deur.

In gesloten stand doet een klapbuffet vooral denken aan een commode en dat is volgens R. Baarsen in de catalogus Nederlandse Meubelen 1600-1800, (Waanders: Zwolle, 1993) bewust. Volgens hem is de functie als buffet verborgen omdat er in Nederlandse achttiende-eeuwse interieurs nog niet overal aparte ontvangst- en eetkamers bestonden en die functies vaak gecombineerd werden in één kamer. En een herkenbaar buffet in een ontvangstkamer vond de gegoede burgerij niet passend. En de deurtjes zien er inderdaad op het eerste gezicht uit als laden zoals je in een commode zou verwachten. Tijdens een ontvangst stond onze ‘commode’ dus tegen de wand mooi te zijn, zonder haar inhoud prijs te geven.

De aanleiding om het meubel naar het restauratieatelier te brengen was nogal banaal.
Bij een ongelukkige manoeuvre in het depot was de linker achterpoot afgebroken. Hierbij bleek dat de meubelmaker op deze plaats zogenaamd spinthout van eiken, d.w.z. hout van inferieure kwaliteit had gebruikt, waardoor het gebrek als het ware ingebouwd werd. Spinthout is de vaak lichtgekleurde zone aan de buitenkant van een boom, met levende parenchymcellen die belangrijk zijn bij het voedseltransport en waarin daarom nog relatief veel voedingsstoffen aanwezig zijn. De verkerning van het hout, waarbij de concentratie verduurzamende tannines stijgt, is hier nog niet begonnen. Dit deel van de boomstam valt daardoor snel ten prooi aan houtworm. Volgens de gildebepalingen werd kastenmakers dan ook uitdrukkelijk verboden spinthout te gebruiken in constructies.

Op verborgen plaatsen - ‘waar toch geen mensen komen’ – zien we echter in oude meubels dat herhaaldelijk de hand gelicht werd met het voorschrift. Kennelijk was materiaal dusdanig duur en het risico op ontdekking verwaarloosbaar, dat het loonde. Bovendien berustte de gekozen constructie voor haar sterkte geheel op de verlijming tussen poot, hoekklos en bodem zonder verdere houtverbinding. De eiwitten van de traditionele beender- of huidenlijm zijn een rijke bron van stikstof die houtwormen nodig hebben voor hun groei en zodoende kom je hun vraatgangen vaak in en om lijmlagen tegen, wat onze poot verder verzwakte.

Ter verdediging van de anonieme meubelmaker moet gezegd worden dat de gekozen constructie relatief snel uit te voeren en daardoor voordelig was. Bovendien was ze aanvankelijk zeker sterk; op efficiënte wijze werd kops hout (de poot) met langs hout (de bodem) verbonden middels een lijmklos die met beide door een zuiver passend langs (= sterk) lijmvlak verbonden was.

Onze stagiair Tycho Henskes voerde de behandeling uit. Het wormstekige spinthout werd geïmpregneerd met epoxyhars. Lacunes werden gevuld met een verschuimend, pasteus epoxy mengsel. Na reiniging van de lijmverbinding werd de poot weer teruggelijmd. Het meest spannend was wel het exact terugplaatsen van de fineersplinters. Om in de toekomst schade bij het hanteren te voorkomen is een pallet op maat vervaardigd. Hiermee kunnen zware meubelen eenvoudig met de heftruck of pompwagen getransporteerd worden.