Zwarte vrouwenstrijd

Ik was er bij toen midden jaren tachtig ‘zwarte vrouwen’ protesteerden tegen de conferenties die wij ‘witte vrouwen’ organiseerden. In die tijd werden in Nederland voor het eerst de termen ‘wit’ en ‘zwart’ gebruikt om onderscheid te maken in huidskleur. Zwarte vrouwen realiseerden zich dat ze toch maar ‘een puntje kregen van de warme deken van gelijkheid van de vrouwenbeweging’. Ze begonnen aparte groepen te vormen om over de positie van zwarte vrouwen te praten.Tania Leon en Cisca Pattipilohy, die beiden op het portret staan, waren in 1985 twee van de oprichtsters van Flamboyant, een centrum voor zwarte en migrantenvrouwen.

Antiracisme

Midden op het groepsportret staat prof. dr. Gloria Wekker, sociaal en cultureel antropoloog. Ze hield kort geleden een verhaal in Boom Chicago Theater tijdens de anti Zwarte Piet kick-off. Gloria Wekker stelde dat de tweede antiracistische golf, ontstaan in 2011 vanuit de acties tegen Zwarte Piet, wel wat meer vrouwelijke input kon gebruiken. Tijdens de eerste antiracisme golf van de jaren tachtig waren het juist vrouwen die het voortouw namen. Vrouwen zoals Philomena Essed, ook aanwezig op het groepsportret, die in Alledaags racisme (1984) schreef over het verborgen racisme in Nederland.

Actie

Alledaags racisme had ik gelezen, net als veel van de vrouwen met wie ik samen de International Conference on Women’s History organiseerde (Amsterdam, 1986). De meeste spreeksters kwamen uit Nederland en andere Europese landen. Mannen waren wel welkom, maar spraken niet omdat ze immers geen onderzoek deden naar vrouwen. Er waren, na veel gesoebat bij subsidiegevers, een aantal vrouwelijke historici aanwezig uit wat toen in het programmaboek de ‘third world’ heette. Vrouwen uit Egypte, Peru, Argentinië en Chili spraken over de geschiedenis van de vrouwenbeweging in hun land. Nederlandse historicae, zoals we onszelf toen gingen noemen, vertelden over bijvoorbeeld oriëntalisme in vrouwenstudies en prostitutie in Nederlands-Indië. De geschiedenis van vrouwen uit het Caribisch gebied kwam alleen aan de orde bij een excursie naar vrouwen expositiecentrum Amazone waar een kotomisi tentoonstelling was. We hadden bij het maken van het programma een beetje buiten de grenzen van Nederland gekeken, maar niet buiten de grenzen van de subfaculteiten geschiedenis waar toen nog nauwelijks zwarte studenten ingeschreven stonden. Ik kende nauwelijks zwarte vrouwen. We hadden gelukkig wel ruimte vrij gehouden voor ‘spontaneous events’. Een groepje zwarte vrouwen protesteerde tegen hun afwezigheid in het programma. In een van die vrije ruimtes praatten ze verder over hun geschiedenis. ‘Witte vrouwen’ waren daarbij niet echt welkom.

Het podium op

Ook tijdens de Winteruniversiteit Vrouwenstudies in Nijmegen (1983) was een vrouw het podium opgestapt en had zwarte vrouwen gemobiliseerd om al improviserend hun eigen programma te bedenken. Dat was Julia de Lima, ook aanwezig op het groepsportret.
Naast wetenschappers staan er ook vrouwen op het groepsportret die actief zijn in de cultuur zoals Helen Jeanette Gill, muzikante en adviseur van theatergroepen, schrijfster en mensenrecht-activiste Alem Desta en Mavis Carillho, consultant, innovator en zwarte zakenvrouw van het jaar (2005). Het groepsportret bevat ook postume portretten zoals dat van Ellin Robles, die ik vooral ken van haar columns in het Parool. Ze was ook directeur van de Hortus Botanicus, maar vooral actievoerder tegen onrecht.

Kerstdiner

Andere vrouwen op het portret ken ik al langer en persoonlijker, zoals universitair onderzoekster Troetje Loewenthal, met wie ik menig kerstdiner bij vrienden heb doorgebracht. Altijd goed voor geweldige discussies en veel gelach tussen de zalm, het kerstgebraad en de wijn. Of Ernestine Comvalius, de bevlogen directeur van het Bijlmerpark theater, die ik regelmatig in het theater en op Facebook tegen kom. En Mercedes Zandwijken, met wie ik een Keti Koti tafel organiseerde in 2013 en sindsdien niet alleen praat over strijd tegen racisme maar ook over liefdesgeschiedenissen en het beste recept voor pom.
Ik verheug me op de presentatie aanstaande vrijdag, al die krachtige vrouwen bij elkaar, en op het effect dat het met kraaltjes geborduurde groepsportret zal hebben op de bezoekers van de Schuttersgalerij.

In CBK Zuidoost is vanaf 23 april de solo-tentooonstelling Rebelse trots van Patricia Kaersenhout te zien. Daarin staat het verhaal van Christina centraal, een zwarte vrouw, die halverwege de 17e eeuw als bediende in Amsterdam werkte en zich verzette tegen haar onderdrukkers. Kaersenhout wil deze vrouw een gezicht geven en vermengt in de film die onderdeel is van de tentoonstelling Christina's verhaal met de verhalen van de vrouwen die actief waren in Flamboyant en Zami. In de week van 24 april tot en met 2 mei wordt deze film ook gedraaid in het auditorium van het Amsterdam Museum, dagelijks om 13 uur.