Prentbriefkaart Centraal Station, 1908. Collectie Spoorwegmuseum, 4657.
Een nieuw station voor Amsterdam
Voor de komst van de spoorwegen reisde men lange afstanden met de trekschuit, een boot die door een paard aan wal getrokken werd. Met de trekschuit duurde het ongeveer drie uur om van Amsterdam naar Haarlem te komen. Op 20 september 1839 reed stoomlocomotief De Arend in 25 minuten de eerste officiële treinrit tussen de twee steden en luidde daarmee een nieuw tijdperk in.
Niet lang daarna volgde een spoorweg van Amsterdam via Utrecht en Arnhem naar Duitsland, met een afsplitsing richting Rotterdam. Deze Rhijnspoorweg had net als de spoorlijn Amsterdam-Haarlem een eigen station in de hoofdstad. Toen er ook een derde treinverbinding naar Den Helder erbij kwam, werd het duidelijk dat Amsterdam één station nodig had waar alle treinen samenkwamen. Dit Centraal Station, ontworpen door de bekende architecten Pierre Cuypers en A.L. van Gendt, werd in 1889 op een kunstmatig eiland in het IJ voltooid. Schoolplaat perron Centraal Station, ca. 1900. Collectie Spoorwegmuseum, 11139.
Van Noord naar Zuid
In de eeuw die volgde, breidde en dijde Amsterdam onvermijdelijk uit. Om de steeds mobielere Amsterdammers en forensen van het noordelijkste puntje naar het diepe zuiden van de stad te kunnen vervoeren, werd in 2002 besloten tot de aanleg van de Noord/Zuidlijn: een metrolijn die het mogelijk maakt om binnen zestien minuten van het Buikslotermeerplein naar Station Zuid te reizen.
In 2011 legt kunstschilder Ton Leenarts verschillende ruimtes van de Noord/Zuidlijn in aanbouw vast in de serie Underground, die van 15 september tot en met 6 oktober 2012 in de Amsterdamse TAO Gallery te zien was. Op zijn schilderijen zijn geen mensen te zien, maar lege ruimtes met her en der wat bouwmateriaal. Door de verstilde sfeer en het imposante lijnenspel wekken ze een haast mythische indruk.
Ton Leenarts, Metro Station C.S. II - De Kathedraal, 2011. Amsterdam Museum, 1777.
De 'ondergrondse kathedraal'
Het schilderij dat zich sinds enkele maanden in de collectie van het Amsterdam Museum bevindt, toont de nieuwe verdeelhal van metrostation CS. Deze wordt tijdens de bouw ook wel de ‘ondergrondse kathedraal’ genoemd en één blik op Leenarts’ schilderij maakt meteen duidelijk waarom. Het hoge plafond met de geometrische patronen, de lange rode pilaren en de bouwstelling aan de linkerzijde dragen allemaal bij aan het gevoel naar een kathedralesk bouwwerk te kijken.
Het moet tijdens de opening van de Noord/Zuidlijn nog maar blijken of de nieuwe metrohal aan deze hooggespannen verwachtingen kan voldoen, zoals het Centraal Station 127 jaar geleden.