Johannes Lingelbach (1622 – 1674)
De Dam met het Stadhuis in aanbouw, 1656
Doek, 122,5 x 206 cm
Gesigneerd en gedateerd linksonder: I: LINGELBACH. fecit 1656
Wilt u meer informatie over details op het werk? Ga naar:
http://www.thinglink.com/scene/315482093662502982#tlsite
De Dam vormt in de zeventiende eeuw het bruisende hart van Amsterdam, de Republiek en de wereld. Mensen uit alle windstreken doen hier zaken, (ver)kopen hun producten en vermaken zich. Het stadhuis in aanbouw wordt al snel het achtste wereldwonder genoemd en de Amsterdamse Beurs van toen heeft dezelfde positie als Wall Street nu.
Johannes Lingelbach laat de drukte van de Dam in een Italiaans, gouden licht baden. De Dam wordt als het ware een Amsterdams forum romanum. Het schilderij is een duizelingwekkend zoekplaatje waar je iedere keer nieuwe taferelen op tegenkomt zoals de handelende beurslieden en Ottomaanse kooplieden op de voorgrond en een marktkraam met een aapje op de achtergrond. Het paleis is in 1656 nog in aanbouw als het nieuwe stadhuis. De Waag, centraal op het doek, kennen wij niet meer: het werd in 1808 afgebroken. Lodewijk Napoleon had zijn intrede genomen in het stadhuis, dat daarmee een paleis geworden was en hij vond dat het zijn uitzicht verstoorde. De Oude en Nieuwe Kerk op het schilderij bepalen nog steeds ons stadsbeeld. Lingelbach toont een bedrijvige, gemengde samenleving die wij tot op de dag van vandaag herkennen.
Het caleidoscopische schilderij van Lingelbach is een absoluut top- en kernstuk van het Amsterdam Museum. Tijdens onderzoek naar de figuren en taferelen op het doek ontstonden er vermoedens over overschilderingen. Ook de vergeelde vernislaag maakte het Italiaanse zonlicht wel erg goud. Er is daarom besloten tot een restauratie, uitgevoerd door Restauratieatelier Amsterdam onder leiding van Kathrin Kirsch.
Tijdens vooronderzoek werd er gekeken naar de toestand van de drager, verf, vernis en de lijst en naar de restauratiemogelijkheden. De technische conditie van het schilderij bleek in orde, maar retouches en een vlekkerige vergeling van de vernislaag maakten het werk esthetisch niet meer acceptabel.
De vergeelde vernislaag is er afgehaald en het schilderij is voorzien van een nieuwe laag. Deze zal onontkoombaar na verloop van tijd weer vergelen. De verflaag vertoont ook barsten. Dit is ouderdomscraquelé: verf en vernis dat breekt door verouderingsprocessen.
UV-licht heeft retouches laten zien onder en boven de vernislaag. Retouches worden vaak weggehaald en opnieuw bijgewerkt omdat ze door ouderdom verkleurd zijn of esthetisch niet meer acceptabel zijn. De schilder kan ook zelf tijdens het schilderproces zijn compositie hebben veranderd; dit noemen we ‘pentimenti’.
Op de Lingelbach blijken er meerdere figuurgroepen overgeschilderd te zijn. Dit is ontdekt middels röntgenopnames en IR (= Infraroodlicht); dit maakt ondertekeningen en –schilderingen zichtbaar. De buigende mannen op de voorgrond stonden bijvoorbeeld minder gebogen . Mogelijk is de houding veranderd om de figuren achter hen beter zichtbaar te maken. De vrouw met de blauwe jurk op de voorgrond hield deze oorspronkelijk opzij vast. De plooival van de jurk is door de nieuwe houding aangepast. Er wordt onderzocht of de zwarte, doorzichtige stof over haar schouders ook een overschildering is.
Om oude beschadigingen en retouches weer op kleur te brengen wordt een eerste dunne vernislaag aangebracht om de diepte en felheid van de kleuren terug te halen. De nieuwe vernislaag dient ook als scheiding tussen de oorspronkelijke en nieuwe verflaag. De vernislaag wordt zodanig aangebracht dat hij later verwijderd kan worden: alles wat een restaurator doet moet reversibel zijn. Aan het eind van de restauratie wordt er meestal nog een slotvernis aangebracht.
De Dam van Lingelbach zal tijdens de tentoonstelling De Gouden Eeuw; proeftuin van onze Wereld (14 december 2012 – 31 december 2013) weer in volle glorie te zien met extra informatie over de taferelen en figuurgroepen. Voor een voorproefje van de details, ga naar:
http://hart.amsterdammuseum.nl/nl/id/2319
Daar kunt u ook een bijdrage leveren om de Lingelbach van een nieuwe lijst te voorzien.
