"Zwarte Piet is Racisme"

Gario rond zijn kunstproject af, omdat het op allerlei plekken in het land, in kranten en op social media als een serieus gespreksonderwerp omarmd is. Het eerste gedocumenteerde protest tegen Zware Piet stamt uit de jaren '60. Door de jaren heen zijn mensen die het racistisch karakter van Zwarte Piet wilden aankaarten, weggehoond en dat is nu doorbroken. Het project was dan ook gericht op het legitimeren van het gesprek over dit onderwerp. Quinsy Gario is blij dat de discussie doorgaat, onder andere op de facebookpagina Zwarte Piet Is Racisme. Belangrijk aspect van het kunstproject is het vergroten van het historisch besef rond deze figuur. Het museum wil deze maatschappelijke discussie graag vastleggen en documenteren.

Historische kennis

Belangrijke reden om het project te starten was het gebrek aan historische kennis over Zwarte Piet. Gario en andere Zwarte Piet-activisten zeggen niet: doe Sinterklaas in de ban, maar wel: denk eens goed na over Zwarte Piet en vraag je af hij nog steeds acceptabel is in de tegenwoordige tijd. De Amsterdamse schoolmeester Jan Schenkman bracht in 1850 het boek Sinterklaas en zijn knecht met de eerste verschijning van Zwarte Piet. De knecht heeft daar nog geen kraag en oorbellen. Johan Helsloot stuitte in 2011 op een verhaal uit 1884 van de katholieke schrijver Jozef Alberdingk Thijm (1820-1889), die zich een Sinterklaasfeest in 1828 herinnert. Hij beschrijft hoe een ‘kroesharige neger’ Sinterklaas vergezelde bij een koopman aan één van de grachten. Waarschijnlijk was dat een knecht van de koopman. Een vrijgelaten slaaf of een vrijgeboren zwarte? We weten het niet. Wellicht was dat de inspiratie voor het boek dat Schenkman publiceerde. Gaandeweg de 19de eeuw kreeg Piet de knecht het stereotype uiterlijk van de zwarte bediende op 17de- en 18de-eeuwse schilderijen. Piet veranderde van rol in de loop van de 20ste eeuw, van boeman naar helper, maar het uiterlijk veranderde niet.

“Blijf van onze traditie af"

De meerderheid van de Nederlanders meent dat er geen verband is tussen de figuur van Zwarte Piet en racisme. “Het is een kinderfeest” en “Hij is zwart omdat hij door de schoorsteen gekomen is” zijn, naast het gegeven dat veel Surinamers en Antilianen ook Sinterklaas vieren, de meest genoemde argumenten. Wim Manuhutu schreef dat onderdanen van de Nederlandse koloniën deze traditie gingen vieren om het gevoel te krijgen bij Nederland te horen. Kritiek op Zwarte Piet wordt nu vaak als on-Nederlands getypeerd.

Zwarte Piet als immaterieel erfgoed

Tegenstanders van Zwarte Piet stellen dat hij een product is van een tijd van fundamentele rassenongelijkheid. Slavernij in Suriname en op de Antillen werd in 1863 officieel afgeschaft, 13 jaar na de ‘uitvinding’ van de zwarte knecht. Maar ook persoonlijke ervaringen spelen een rol bij de afkeer van Zwarte Piet. Veel mensen met een donkere huid zijn uitgescholden voor Zwarte Piet en zijn dan ook opgelucht als het weer 6 december is. De discussie zal nog wel even doorgaan, zeker nu het Sinterklaasfeest op de longlist staat om voorgedragen te worden als Nederlands immaterieel erfgoed bij de UNESCO. Het Amsterdam museum vindt het belangrijk dat ook het immateriële erfgoed over Zwarte Piet vastgelegd en gevolgd wordt. We zijn geïnteresseerd in verhalen en foto’s over hoe er op verschillende plekken in Amsterdam met Zwarte Piet wordt omgegaan.

Bronnen:
John Helsloot, Zwarte Piet and Cultural Aphasia in the Netherlands, ^* 3-1 (February 2012).