Ik zie jaarlijks de boot van Sinterklaas vanuit mijn raam Amsterdam binnenvaren. Ik voel nostalgische vreugde bij 'Zie ginds komt de stoomboot' en bij het beeld van de boot met echte stoom uit de schoorsteen, maar denk tegenwoordig ook aan een opmerking van een jonge Surinaamse Amsterdammer. Ik sprak met hem over de Zwarte Piet is Racisme actie tijdens MuseumN8 2012. Hij was opgegroeid met Zwarte Piet. Voor hem mocht het zo blijven. We praatten over de Schuttersstukken en de Gouden Eeuw. Over zijn reis naar Suriname. Aan het eind van het gesprek kwam hij nog even terug op Zwarte Piet: “Maar die stoomboot van Sinterklaas, dat is wel een slavenschip natuurlijk”. Als ik nu Zwarte Piet zie moet ik ook denken aan het verhaal van een zwarte advocate die ik trof op de opening van de tentoonstelling Zwart van Roet. Ze vertelde over het dorp waar ze opgroeide en hoe ze november en december haatte. De juf noemde haar ‘het zusje van Zwarte Piet’. Haar vriendinnetjes waren ineens een beetje bang voor haar vader.
Echte Nederlanders
Ik praat vaak over Zwarte Piet tegenwoordig en het leert me erg veel over hoe mensen denken over Nederlanderschap. Op een discussie georganiseerd door de JOVD op 6 december 2012 kregen de mensen die Zwarte Piet wilden veranderen te horen: “Maar een echte Nederlander houdt van Sinterklaas en Zwarte Piet”. “En wat ben ik dan?” Er kwam geen antwoord. En even later stormde er een geschminkte Piet binnen die ons sommeerde om te gaan zingen voor de Sint. Zwart geschminkt dus. Rood, blauw of groen was grappig geweest. Maar zwart vond ik onder deze omstandigheden agressief. We hebben in het café nog lang na staan te praten met iemand van het ICA, het Sinterklaas intocht comité, de piet-moet-anders-activisten en JOVD’ers.
Wat te doen met Piet?
Als museumconservator ben ik onderdeel geworden van de discussie. Op allerlei bijeenkomsten heb ik de laatste jaren gehoord hoe Zwarte Piet onderwerp van discussie is en hoe hij in verband gebracht wordt met slavernij. Ik heb Quinsy Gario benaderd toen hij aankondigde met zijn kunstproject te stoppen in het najaar van 2012 en hij heeft T-shirts, sjablonen en spuitbussen van Zwarte Piet is Racisme aan het museum geschonken. Ik heb gesproken met wetenschappers als John Helsloot, die onderzoek doet naar Zwarte Piet als cultural heritage en de relatie met slavernij en de koloniale geschiedenis.
Kunstproject
Spandoek
Het laatste object van het slavernijspoor was het spandoek dat Quinsy Gario en Kno’Ledge Cesare bij zich hadden toen ze gearresteerd werden in Dordrecht in 2011. Ook over dit spandoek werd heftig gediscussieerd. Zwarte Piet heeft niets met racisme te maken, vonden enkele collega’s en ze vonden dat spandoek misplaatst in een slavernijspoor. Ik betoogde dat het museum een podium voor dit soort discussies moest zijn en dat het nu eenmaal zo is dat de (merendeels maar niet alleen zwarte) mensen die tegen Zwarte Piet protesteren deze link leggen. Als historicus kan heb ik ook nog wel wat argumenten: Zwarte Piet ontstond in zijn huidige gedaante in de tweede helft van de 19de eeuw, de periode dat Nederland uiteindelijk als een van de laatste landen in Europa de slavernij afschafte. Piet kreeg het uiterlijk van zwarte bedienden uit de 16de en 17de eeuw, die als slaaf meegenomen waren naar Europa.
Een kleurplaat met Piet
Zwarte Piet is een, soms heftig, onderwerp van gesprek met vrienden. Witte Nederlandse vrienden delen mijn herinneringen aan een jeugd, waarin Zwarte Piet volkomen vanzelfsprekend was. Het is, zoals mijn vriendin Ruth Oldenziel zo mooi zegt: ‘onze niche in een gegeglobaliseerde wereld’. Ik ken mannen die jaarlijks Zwarte Piet zijn bij de intocht en voor wie de stalende kindergezichtjes op 5 december het hoogtepunt van het jaar vormen. Maar van zwarte vrienden hoor ik ook andere verhalen. Hoe naar het is, als je kind thuis komt met een kleurplaat met een Zwarte Piet met dikke lippen en kroeshaar. Of als kinderen en volwassenen je Zwarte Piet noemen.
Als historicus vind ik een fascinerende discussie. Alles wat me boeit speelt een rol: invented traditions (Zwarte Piet als 19de eeuwse ‘uitvinding’), de geschiedenis van het Nederlands kolonialisme, maar vooral de manier waarop het verleden een rol speelt in het heden en de passie waarmee mensen de geschiedenis erbij halen om Zwarte Piet te verdedigen of aan te vallen. Ik ben heel erg benieuwd wat er de komende jaren met Piet gaat gebeuren. Als Amsterdammer ben ik er wel trots op dat in deze stad, waar Piet ooit ‘uitgevonden’ werd, de kritiek op zijn uiterlijk begon.