De Dam met de onvoltooide toren, kopie naar Jacob van der Ulft, 1653, collectie AM, inv.nr. SA 9722
De naam van de Nieuwe Kerk is enigszins verwarrend. De kerk, die eens gewijd was aan de heilige Catharina, stamt namelijk uit de 15de eeuw en is daarmee juist een van de oudste kerken in de stad. Onder twee kerkgemeenschappen van Amsterdam was grote rivaliteit: soms liepen de spanningen zo hoog op dat Amsterdammers van de Nieuwe Kerk en de Oude Kerk met elkaar op de vuist gingen.
Toen de parochie van de Oude Kerk in 1565 zijn toren liet verhogen, kon de Nieuwe Kerk uiteraard niet achterblijven. Ook deze gemeenschap wilde een kerktoren die ver boven de stad zou uitsteken. In 1645 was het eindelijk zover en werd begonnen met het voorbereidende werk voor de toren van de inmiddels protestantse kerk. Maar liefst 6363 heipalen werden de grond in geslagen om de enorme toren te kunnen dragen. De kerktoren moest hoger worden dan het stadhuis, hét symbool voor de wereldlijke macht, én ook net iets hoger dan de katholieke domtoren in Utrecht – tot dan toe het hoogste gebouw in de Republiek.
Model van de onvolmaakte toren van de Nieuwe Kerk
Hoewel in 1647 feestelijk de eerste steen gelegd werd door Cornelis Backer (de zoon van de Amsterdamse burgemeester Willem Backer), is de toren nooit verder afgebouwd dan de voet en basis van de toren: de toren zelf is nooit afgekomen. Daar zijn verschillende redenen voor. Zo overleed Willem Backer, de promotor van het project, in 1652 waardoor de bouw werd stilgelegd. Ook een reden zou kunnen zijn dat er concurentie bestond tussen het wereldlijke bestuur van het Stadhuis en de kerkelijke macht van de Nieuwe Kerk: mogelijk wilde men niet dat het Stadhuis zou worden overschaduwd – letterlijk! – door de toren van de protestantse kerk. Daarnaast zou het geld domweg op zijn geweest.
Hoe de Dam eruit had kunnen zien als de toren wèl af was gekomen, kunnen we zien op de vele prenten en schilderijen die kunstenaars met vooruitziende blik maakten, zoals dit schilderij uit 1653 naar een kopie van Jacob van der Ulft. Daarnaast zit het bewijs van de bouw zelfs nog in de grond: de 6363 heipalen zitten nog altijd precies op dezelfde plek. Toch zullen we nooit weten hoe de toren er in het echt zal hebben uitgezien en blijft het Paleis, fier uitstekend, het hoogste punt van de Dam.
Toch een indruk krijgen van de gedroomde toren van de Nieuwe Kerk? Kom kijken in de nieuwe vaste opstelling Wereld-Stad.