#mixmatchmuseum: een mysterieuze machine als traag protest

De kunstenaar

Aan het begin van de jaren ’60 komt Gerrit van Bakel in aanraking met kunst. Hij schildert in deze periode veel en besluit om in 1963 naar de kunstacademie in Den Bosch te gaan. Hij vindt hier echter niet wat hij zoekt. Hij ontwikkelt steeds meer de drang om het leven van de mensen te veranderen. Van Bakel heeft ambitieuze plannen voor nieuwe wijken, voertuigen en voedselvoorzieningsplannen. Maar de echte realisatie van producten begint kleiner, met meubels en kinderspeelgoed. Tussen 1970 en 1975 begint Gerrit van Bakel zich toe te leggen op wanddecoraties. Hij zoekt hierin een verbinding tussen mens, techniek en natuur. Dat doet hij door een mechanisme in te bouwen in deze wanddecoraties dat krimpt of uitzet op basis van temperatuurverschillen tijdens dag en nacht.

Dit soort bewegende kunstobjecten worden de werken waarmee Gerrit van Bakel bekendheid krijgt. Kunst die kan bewegen wordt kinetische kunst genoemd. De Utah-machine is daarmee ook verwant aan kinetische kunst. De Utah-machine is een ijzeren wiel met twee kleine wieltjes aan de zijkanten voor het evenwicht. In het grote, zware wiel zit een bewegingsmechanisme op basis van olie. Bij temperatuurverschillen van dag en nacht zet deze olie uit of krimpt en zo wordt het wiel in beweging gezet.

Het kunstwerk

Van Bakel maakte dit object niet zomaar. Zijn kunstwerk was een reactie op het verbreken van het wereldsnelheidsrecord op 23 oktober 1970. Op deze dag lukte het de driewielige raket genaamd ‘Blue Flame’ om een snelheid van 1200 km te bereiken op de zoutvlakte van Utah in de Verenigde Staten. Van Bakel was gefascineerd door de wens om zulke snelheden te bereiken en zich steeds sneller over steeds grotere vlaktes te kunnen verplaatsen. Hij ontwierp daarom dit wiel, als tegenhanger van de ‘Blue Flame’-raket. De Utah-machine kan zich door temperatuurverschillen voortbewegen met een maximum snelheid van 18 mm per dag: een record in traagheid. Zelf zei van Bakel over zijn Utah-machine het volgende:

‘De Utah-machine moet op de zoutvlakte komen staan naast die raket op 3 wielen die het wereldsnelheidsrecord te land gevestigd heeft: sneller dan het geluid. Mijn machine gaat maar 18 mm per dag. Ik zie dat als een bericht in de pers, dat is de kern, daar gaat het om. Dat moet een foto zijn met mijn machine op de voorgrond en die snelheidsjager daar achter.’

Om deze wens te verduidelijken tekende van Bakel onderstaande schets waarin hij aangeeft hoe deze twee machines naast elkaar moeten worden opgesteld. Gerrit van Bakel maakte kunst die mensen aanzette tot nadenken over algemene aanvaarde zaken. Zoals de drang naar snelheid van de mens, vandaar de Utah-machine, als traag protest.