Fort Nieuw Amsterdam

Een strategische plek

De laatste blik op Suriname vanuit het vliegtuig. Het wordt snel donker, maar beneden zie ik nog net Fort Nieuw Amsterdam. In een oogopslag is de strategische plek zichtbaar: waar de Commewijne en de Suriname-rivier samenkomen, de plek waar schepen al eeuwenlang Suriname binnenvaren. Uren heb ik over het terrein van het Fort gezworven tijdens het eerste bezoek vanwege ons twinning project.

luchtfoto Zicht op Commewijne Door: Annemarie de Wildt

Fort Nieuw Amsterdam is een vijfpuntig fort, helemaal in Nederlandse stijl gebouwd. Er zijn aan het begin van de 18de eeuw steeds meer plantages bijgekomen, ook aan de Commewijne rivier, en Fort Zeelandia ligt te ver landinwaarts. Dat blijkt als in 1712 als de Franse kapitein Jacques Cassard de kolonie Suriname overmeestert. Ingenieur Draak wordt uit Nederland gehaald om een plan te maken voor ‘nieuwe fortificatiën’ op een strategischer plek. Hij maakt een plan en begroot de bouw op ongeveer 800.000 gulden. De rijke kolonisten hebben er belang bij, vanwege de verdediging van hun plantages tegen Engelse of Franse invallers, maar ze moeten ook het meeste betalen. Ze maken veel bezwaren, maar uiteindelijk komt er een overeenkomst.
Tussen 1734 en 1747 wordt Fort Nieuw Amsterdam gebouwd. De Sociëteit van Suriname levert kapitaal, werklieden en bouwstoffen, de kolonisten leveren ook kapitaal en slaven voor het zware werk.
Het fort is gemaakt van bakstenen die uit Nederland komen, want stenen bakken met zilte Surinaamse klei blijkt niet mogelijk. Elk Nederlands schip moet verplicht bakstenen meenemen naar Suriname. Het is een hele onderneming om een stevig fort te bouwen op de modderige bodem.

Plattegrond — Fort Nieuw Amsterdam uit J.J. Hartsinck, Beschrijving van Guiana, 1770 bron: Universiteitsbibliotheek Amsterdam

Militair nut

Uiteindelijk heeft Fort Nieuw Amsterdam weinig militair nut gehad. Tijdens en na de bouw van het Fort hebben de Nederlandse kolonisatoren nauwelijks te kampen met buitenlandse vijanden, maar vooral met binnenlandse: de Marrons, de weggelopen slaven. Tijdens de aanval van Cassard hadden sommige planters hun slaven het bos in gestuurd om niet alles te verliezen en daar proeven ze van de vrijheid. Meer ‘weglopers’ voegen zich bij hen.
Rond 1800 veroveren de Engelsen twee maal de kolonie Suriname zonder dat er een schot gelost wordt. In de loop van de negentiende en twintigste eeuw verliest Fort Nieuw Amsterdam zijn militaire functie. In 1873 komt er een gevangenis in het Fort. Tijdens de Tweede Wereldoorlog herleeft de militaire functie nog een keer, als de Amerikanen de verdediging van de kolonie Suriname overnemen en kazematten en kanonnen installeren op het Fort.

Lagen van de geschiedenis

In 2013 was ik voor de eerste keer in Suriname. Met kunstenaar George Struikelblok bezochten we Openluchtmuseum Fort Nieuw Amsterdam is. We stonden naast de kanonnen en keken uit over de rivieren en zagen de tentoonstellingen in de gevangenis.

We probeerden ons - staande naast een kappa, een ketel waarin sap van suikerriet gekookt werd - te verplaatsen in het zware bestaan van de slaven die op de plantages werkten.
Bij het bezoek in juli 2015 heb ik uren over het terrein gezworven, gekeken naar de nieuwe elementen die er sinds 2013 bij gekomen zijn, zoals de Marron hutten en kampong. Ondertussen dacht ik na over hoe je al die lagen van de geschiedenis meer zichtbaar en invoelbaar zou kunnen maken. Tips en gedachten hierover zijn welkom!

bron: A.J.A. Quintus Bosz, Nieuwe West-Indische Gids, 43ste jaargang (1963-1964) pp. 103-148 (KITLV)