Collectepot Witte bedjes-actie, objectnummer 1433
Het VSBfonds schonk dit jaar een aantal collectebussen uit zijn omvangrijke spaarpottencollectie aan het Amsterdam Museum, waaronder vier collectebussen in de vorm van ziekenhuisbedjes. Deze bijzondere bedjes werden gebruikt bij de inzameling voor de Witte bedjes-actie, die jaarlijks in de sinterklaasperiode werd gehouden. Foto's bij het Nationaal Archief herinneren ons eraan dat behalve ‘gewone’ vrijwilligers ook topmannequins belangeloos voor dit doel collecteerden in het uitgaansleven.
Collectepot Witte bedjes-actie, objectnummer 1431
Witte Bedjes
De sinterklaasactie ontstond in 1946, op initiatief van journalist Henri Knap. Reeds voor de Tweede Wereldoorlog was het goed gebruik om onder de noemer ‘witte bedjes’ geld op te halen voor zieke kinderen tijdens galafeesten, geïnspireerd op het wereldberoemde Bal des petits lits blancs, dat al sinds 1918 jaarlijks in Parijs werd gehouden ten behoeve van tuberculeuze kinderen.
Knap zette via zijn populaire rubriek ‘Amsterdams dagboek’ in Het Parool een grote inzamelingsactie op touw, met als specifiek doel armlastige kinderen in ziekenhuizen sinterklaascadeautjes te geven. Het werd een groot succes en Knap besloot het in de jaren erna te blijven organiseren. De actie kreeg zelfs zoveel bekendheid dat allerlei bekendheden hun naam eraan verbonden. Zo maakten o.a. Willy Alberti en André van Duin hun opwachting tijdens ‘De nacht van de witte bedjes’ die in 1971 werd georganiseerd in de Amsterdamse City bioscoop.
In 1967 werd Stichting Witte Bedjes Het Parool opgericht en het doel verbreed, overigens tegen de zin van meneer Knap. Sinds die tijd is de stichting zich, naast de sinterklaasactie, ook gaan bezighouden met de organisatie van allerlei andere projecten voor zieke en gehandicapte kinderen.
Collectepot Witte bedjes-actie, objectnummer 1432
Provo
Maar is er inderdaad een verband tussen de Witte bedjes-actie en de Provo-beweging? In hun verlangen te prikkelen om de vastgeroeste politieke kaders open te breken, bedacht deze groep anarchisten medio jaren zestig allerlei ludieke alternatieven in de vorm van ‘witte plannen’. Eerst was daar natuurlijk het (eerste) Witte Fietsenplan, bedacht door founding father Robert Jasper Grootveld. Maar daarna kreeg het ‘klootjesvolk’, naast de overbekende Witkar, te maken met het Witte Schoorstenenplan, het Witte Lijkenplan, het Witte Huizenplan, het Witte Kinderenplan, het Witte Kippenplan, het Witte Ambtenarenplan, het Witte Wijvenplan, etcetera.
De Provo’s bedachten zelfs hun eigen Witte Bedjesplan (de toren van De Nederlandse Bank aan het Frederiksplein gebruiken als huisvesting voor het Binnengasthuis).
Collectepot Witte bedjes-actie, objectnummer 1434
Robbie
In Magiër van een nieuwe tijd (2009), over het leven van Robert Jasper Grootveld, besteedt biograaf Eric Duivenvoorden aandacht aan de vraag waarom Grootveld nu juist voor de kleur wit had gekozen, waar andere (meer anarchistische) kleuren toch zoveel meer voor de hand hadden gelegen. Het antwoord vindt hij in een ongepubliceerd interview dat Grootveld eind juli 1965 samen met Thom Jaspers aan Het Parool gaf. Daarin verwijst Grootveld op niet mis te verstane wijze naar de Witte bedjes-actie.
Duivenvoorden concludeert: “Het is typisch iets voor Robbie om zich door de Wittebedjesactie van Henri Knap te laten inspireren bij de naamgeving van het fietsenplan, zeker omdat Robbie maar al te goed weet dat Knap ook de bedenker is van het Lieverdje.”
Ach ja, het lieverdje! Ook die ironische benaming voor dat typisch Amsterdamse, kattenkwaad uithalende straatschoffie kwam uit de pet van Knap. Net als de Witte bedjes-actie had hij dit begrip in 1947 geïntroduceerd in zijn ‘Amsterdams Dagboek’. Nadat het beeld vaste vorm had gekregen op het Spui, riep Grootveld in 1964 deze plek en dit beeld uit tot Magies Centrum van de wereld. Met dank aan Knap!