Gedurende de afgelopen eeuw is het huishouden een stuk eenvoudiger geworden: een maaltijd maak je in de magnetron in een handomdraai, de afwas kan zo de vaatwasser in. Alleen het kiezen van het juiste wasprogramma voor de wasmachine zorgt af en toe nog voor wat getob. We weten niet anders dan dat deze moderne voorzieningen bestaan. Het is dan ook moeilijk meer voor te stellen dat de dagelijkse bezigheden van de gemiddelde huisvrouw er nog geen honderd jaar geleden heel anders uitzagen. Handwerk in het Burgerweeshuis, gekleurde ansichtkaart, ca. 1904. Collectie Amsterdam Museum, A 41442.
De Huishoudschool
Het huis ‘bestieren’ was een grote verantwoordelijkheid en, gezien de diverse werkzaamheden, een meer dan fulltime baan. Geen wonder dus dat de aankomende huisvrouw of dienstmeid moest worden opgeleid om haar toekomstige huishouden in goede banen te leiden. Sinds het eind van de negentiende en gedurende een deel van de twintigste eeuw was het voor jonge meisjes vrij gebruikelijk om na de lagere school naar de Huishoudschool te gaan. In Amsterdam bestond dit instituut van 1896 tot 1983. Het grote pand aan de rand van het Vondelpark bestaat nog steeds – tegenwoordig is daar het Stay Okay Hostel in gevestigd.
In het Burgerweeshuis, het huidige Amsterdam Museum, werden de weesmeisjes al sinds de zeventiende eeuw onderwezen in allerlei huishoudelijke activiteiten: van het bereiden van maaltijden, het maken en verstellen van kledingstukken tot het algemene stoffen, schrobben en poetsen. Op deze gekleurde ansichtkaart uit circa 1904 is een kookles in het weeshuis afgebeeld.
Kookles in het Burgerweeshuis, gekleurde ansichtkaart, ca. 1904. Collectie Amsterdam Museum, A 41444
Koken op kolen
De keuken zoals die op de foto is afgebeeld, laat goed zien welk keukengerei de huisvrouw, kokkin of dienstmeid tot haar beschikking had. Rechts onder de grote schouw staan een zware gietijzeren oven en fornuis, die op hout en kolen werden gestookt. Het bakken van een mals karbonaadje of een goede pannenkoek in een koperen koekenpan zal bepaald geen sinecure zijn geweest!
De dame in het lichtblauw staat naast een groot metalen vat; de negentiende-eeuwse voorloper van de boiler. De ton was gevuld met water, dat door de daaronder staande oven tot het kookpunt werd gebracht en op constante temperatuur werd gehouden. Via het aangesloten leidingsysteem werd er na gebruik direct nieuw kraanwater aangevoerd. Zo was er een continue voorziening van heet water. Een stuk gemakkelijker dan de kleine fluitketel die links op de afbeelding staat.
Boven op de servieskast en de schouw staan tinnen kannen en schalen - het alledaagse gebruiksgoed. Servies van keramiek was kostbaar en werd in de servieskast bewaard. Af en toe werd dat voor speciale gelegenheden gebruikt. Vanaf het plafond bungelt er aan een lang snoer een elektrische lamp; een nog relatief nieuwe en geheel niet ongevaarlijke voorziening.
Demonstratie op de Huishoudbeurs, 1959, AHM Archief, BG B28/693 Comoplete kitchenette in een kast, Huishoudbeurs 1956. Archief AHF, BG B28/298 
De moderne huisvrouw/man
Het zou nog een hele tijd duren voordat apparaten als de ijskast, een elektrisch aangedreven mixer of een vaatwasser hun intrede zouden doen, laat staan gemeengoed werden. Gedurende de twintigste eeuw zouden deze uitvindingen het leven een stuk makkelijker maken en de huisvrouw bovendien een hoop tijd besparen.
De moderne tijd bracht ontegenzeggelijk enorme verandering met zich mee. De technologische vooruitgang heeft invloed gehad op de emancipatie van de vrouw, en heeft gezorgd voor een veranderende rol van de vrouw binnen de maatschappij. De ‘huisvrouw’ is geen vanzelfsprekend fenomeen meer. Er zijn tegenwoordig ook veel trotse huismannen die de was doen of de stofzuiger ter hand nemen.
De vrouwen uit deze foto zouden hun ogen niet geloven!