Ik heb de vrouwen al vaker gezien op 1 juli. Trots lopen ze dan in koto met hun koperen bekkens gevuld met mooi opgemaakte angisa’s (hoofddoeken) in de Bigi Spikri, de feestelijke optocht naar het Oosterpark ter gelegenheid van Keti Koti. Helouise Held, beter bekend als Nana Abrewa, heeft in 2010 in Amsterdam Kopro Beki Prodo opgericht, een Surinaamse culturele groep, die zich volgens hun website heeft gespecialiseerd in ‘het performen bij culturele evenementen’. Van Christine Henar van het Koto-museum in Paramaribo had ik ook al van alles gehoord over deze typisch vrouwelijke Surinaams-creoolse traditie. Bij verjaardagen (vooral bij bigi jari - grote verjaardagen, 10, 20 enz) gaan vrouwen op bezoek en nemen dan cadeaus mee in hun koperen bekkens die ze op hun hoofd(doek) dragen. Dansend en zingend komen ze binnen.
Echtscheiding
Een paar weken geleden zat ik samen met Nana Abrewa en Conny Pufflijk aan tafel tijdens de jaarlijkse barbecue voor de vrienden van CBK ZO. Ze vertelden dat familie en vrienden een tijdje voor een feestdag cadeaus komen brengen. De vrouwen van de Kopro Beki Prodo zetten* ze dan, samen met de gesteven hoofddoeken, in de bekkens. Lachend zeiden ze dat ze zelfs wel bij echtscheidingen langs komen. ‘Voor sommigen mensen is dat een feest’.
Een van de vrouwen van Kopro Beki Prodo met haar koperen bekken
Sculptuur
Kunstenaar Charl Landvreugd kreeg van CBK ZO de opdracht om een hedendaagse sculptuur te maken die deze traditie ondersteunt en uitdraagt. Gevoed door verhalen van de dames van de groep maakte hij een hedendaagse Kopre Beki, samengesteld uit een bekken gevuld met blauw-witte doeken, koperen en zilveren blaasinstrumenten en Delfts-blauw keramiek. In het koper zijn ook slang en vissen te ontdekken. De slang staat voor de slagengod Papasneki en de vissen verbeelden overvloed.
Bewogen koper
Die blaasinstrumenten zijn eigenlijk vreemd in de West Afrikaanse cultuur die de tot slaafgemaakten hadden meegenomen, vertelde Charl Landvreugd me tijdens de opening. Maar - zoals Johan van der Keuken ook liet zien in zijn prachtige documentaire Bewogen Koper - het koper is inheems geworden. Van der Keukens film vertelt het verhaal van de Europese koperen blaasmuziek die samen met soldaten en missionarissen de koloniën veroverde. In dit fragment hoor je een Surinaamse muzikant over de relatie tussen (blaas)muziek en Winti: ‘Om hem bij je te krijgen, die winti, roep je hem of haar, je smeekt hem. Hij moet naar je toekomen om zijn wijs uit te brengen.’
Moeder Aarde
Ook Kopre Beki zijn verbonden met de Winti-religie. Charl kreeg van de vrouwen te horen wat de betekenis is van de kleuren. De combinatie rood (van de koperen bekkens) en blauw (van de gesteven doeken) is een eerbetoon aan Mama Aisa - Moeder Aarde. Mama Aisa is een bigisma, een wijze, oudere vrouw. Maar ze is ook een mek’ meki prodo misi: een vrouw die van opvallen en pronken houdt. Moeder Aarde heeft nog meer wensen wat betreft de inhoud van de bekkens: japanesi krosie (javaanse stof), orgeade, pemba (witte krijtachtige stof), champagne en pompeia (geurwater).
De sculptuur van Charl Landvreugd met op de achtergrond Nana Abrewa (en in de spiegeling fotograaf en AM curator Annemarie de Wildt)
Mat blauw
Charl kreeg niet alle geheimen te horen, sommigen zijn voor ingewijden. Na de gesprekken met de vrouwen liet hij de verhalen op zich inwerken. Hij ‘vond’ de elementen van zijn sculptuur en bestelde het meest matte blauw dat hij kon vinden voor de zilveren hoorn en het voetstuk. Het is mooi hoe een kunstenaar zo deze traditie, die op zich al een mengvorm is van Afrikaanse, creoolse en een paar Nederlandse elementen, verbeeld en vertaald heeft. En die suggestie om Nana Abrewa een plek te geven in de Zwart Amsterdam pop-up tentoonstelling in het Amsterdam Museum gaan we zeker meenemen. Dergelijke tradities sterven uit als niemand ze meer in ere houdt en dankzij vrouwen als Nana Abrewa en haar Kopro Beki Prodo wordt deze bijzondere manier van geschenken geven weer overgedragen aan volgende generaties. Nana is in 2012 benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau vanwege haar Surinaamse culturele werkzaamheden.
De sculptuur van Charl Landvreugd is nog t/m 27 augustus te zien bij CBK ZO.
*zetten is een van de meest gebruikte Surinaamse werkwoorden en kan zowel plaatsen, iemand ergens afzetten, neerzetten en nog veel meer betekenen.