Jowa kende het ’t Mandje uit zijn eerste jaren in Amsterdam, toen hij in 1969 vanuit Joegoslavië hier terechtkwam om aan de Rietveld academie te studeren. Hij ontdekte ook het Amsterdamse homoleven. Het café op de Zeedijk was geen hardcore gaybar met darkroom, iedereen was er welkom. Maar het was wel een van de eerste cafés waar op Koninginnedag mannen met mannen en vrouwen met vrouwen mochten dansen. Jowa vertelde me over de legendarische uitbaatster Bet van Beeren, zelf lesbisch, die een icoon was geworden in de Amsterdamse gayscene. Ze werd wel de Koningin van de Zeedijk genoemd. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt. Er bleek zelfs een biografie van haar te zijn, van Tibbe Bosch uit 1977.
Tijdscapsule
Op bezoek dus bij Greet van Beeren, die na de dood van Bet in 1967 het café had overgenomen. Aan het einde van de jaren zeventig ontwrichtte de heroïnehandel het leven op de Zeedijk en in 1982 had Greet de zaak gesloten. Jowa en ik hadden het gevoel in een tijdscapsule binnen te wandelen toen we er in 1997 binnen liepen. Het café met zijn markante interieur was al die jaren onaangetast bewaard. Boven, in haar kleine volgepropte woninkje, vertelden we Greet over onze plannen. ‘ ’t Mandje in een museum? Geen sprake van. De Mand moet weer open.’ Greet vertelde over haar zoektocht naar een nieuwe uitbater. Ik ging nog een paar keer op bezoek, legde uit dat we niet het hele café wilden verplaatsen, maar enkele onderdelen. We wilden vooral de sfeer oproepen, met de honderden foto’s aan de muur en de (afgeknipte) dassen aan het plafond. En ik wilde haar interviewen. Ze kon namelijk prachtig vertellen, over haar zus en hun jeugd in de Jordaan, over de klanten en de buurt. Uiteindelijk stemde ze toe.
Geen bier, wel verhalen
Het café was een van de hits van de tijdelijke tentoonstelling, die we maakten in 1998 als voorbereiding op de nieuwe vaste opstelling, die eind 1999 open zou gaan. Daarin kwam een grotere versie van de replica van ’t Mandje. Greet had zich inmiddels helemaal verzoend met het idee en kwam regelmatig zelf ook een kijkje nemen. In 1998 was ’t echte Mandje even open geweest, tijdens de Gay Games. Het was geweldig om er de sfeer te proeven van het echte café, want zo’n museumcafé zonder bier blijft toch een slap aftreksel van de werkelijkheid. Maar zittend aan de bar in het museum en luisterend naar het interview met Greet, krijg je toch het gevoel van een caféhoudster die lekker tegen je aan zit te ouwehoeren. Greet overleed in 2007, maar leeft gelukkig voort in haar verhalen.
Canon van Amsterdam
In 2007/8 zat in ik de Amsterdamse canoncommissie. Ook daar wikten en wogen we welke 50 vensters we zouden kiezen om de geschiedenis van de stad te presenteren. Er was nog niets over de Amsterdamse homoscene en ook de bruine kroeg ontbrak. Een van de commissieleden opperde: dat café bij jullie in het museum, dat was toch het eerste homocafé? Het was niet het eerste, maar het was inmiddels steeds bekender geworden en zo werd ‘t Mandje als ‘een vrijhaven in een tijd waarin homoseksualiteit taboe was’ venster nr. 36 van de Canon van Amsterdam.
Gewassen dassen
Vlak voor haar overlijden in 2007 had Greet het café verkocht aan haar nicht Diana van Laar, die het op 29 april 2008 heropende. Inmiddels waren allerlei regels betreffende geluidsoverlast, toiletten en brandveiligheid ingrijpend gewijzigd. Ik heb grote bewondering voor de manier waarop Diana erin slaagde om het café ondanks de ingrijpende renovatie zijn sfeer te laten houden. Alle fotowanden werden gefotografeerd door het Stadsarchief, waar ook de originele foto’s van de wanden heengingen. De dassen werden gewassen en weer teruggehangen, net als de rest van de objecten.
Tolerantie vieren bij café t Mandje, 2012
Tolerantie
Maar niet alleen de materiële geschiedenis van ’t Mandje wordt in ere gehouden, maar ook de geest van tolerantie. Regelmatig zijn er activiteiten rond de Gay Pride bijvoorbeeld of het Bet van Beeren festival in 2012. Bij die gelegenheid werd de ‘mooie kamer’ van Bet opengesteld voor publiek. Ik ging er kijken en moest weer denken aan die soms moeilijke gesprekken met Greet toen ik haar probeerde te overtuigen om dit bijzondere erfgoed open te stellen voor museumpubliek. ’t Mandje is een prachtig voorbeeld van hoe een museum zowel binnen als buiten de muren een verhaal kan vertellen, samen met de mensen die het erfgoed koesteren.
Vanaf 29 juli tot 6 augustus is er een tentoonstelling met foto’s van Greet van Beeren en van ’t Mandje in de St. Olofskapel.
poster tentoonstelling Olofspoort
