social change

De conferentie wordt gehouden in Barra de Tijuca, waar in 2016 het Olympisch dorp zal komen. Een buitenwijk die aan Miami doet denken met het prestigieuze Cidade de Artes (van de Franse architect Christian de Portzamparc) als conferentielocatie. Ver van de binnenstad en de favela’s en bijna onmogelijk om er lopend te komen, maar iedere ochtend worden we met bussen opgehaald bij de hotels.

Urbane transformatie

Er zijn keynote speaches voor het hele gezelschap, zoals van de razend enthousiaste Jorge Melguizo, een communication thinker uit Medellin (Colombia). In rap spaans spreekt hij de museummensen toe dat ze zich minder bezig moeten houden met de vraag hoe we mensen het museum in krijgen, maar met wat er met bezoekers gebeurd is, als ze het museum uitgaan. Alles wordt simultaan vertaald, maar mijn spaans is gelukkig net goed genoeg om hem te volgen. De soms wat monotone en aarzelende simultaanvertaling laat niet veel heel van de passie van sommige sprekers. Melguizo stelt dat erfgoed niet iets is wat we hebben, maar datgene wat we bouwen en creëren. De stad Medellin heeft de (politieke en budgettaire) beslissing genomen om cultuur tot een van de sleutels voor sociale en urbane transformatie te maken.

Museums change lives

David Flemming uit Liverpool houdt een even gepassioneerd pleidooi voor de plicht die musea hebben om bij te dragen aan social justice. In een interview in The Independent on Sunday noemt hij musea die zich beperken tot hun traditionele rol van verzamelen, bewaren, onderzoeken en tonen, ‘onlogisch en absurd’. Hij stelt dat musea risico’s moeten nemen en moeten begrijpen dat er mensen zijn voor wie de voorwerpen die zij zo mooi en belangrijk vinden totaal irrelevant zijn. Eenzelfde boodschap wordt uitgedragen in de recente publicatie van de engelse Museums Association Museums change lives. Een mooi praktijkvoorbeeld komt van Victoria Phiri uit Mbala in Zambia. Haar stadsgenoten voelden zich als kleine kinderen behandeld in de workshops over AIDS van westerse NGO’s. In collectie van het Moto Moto museum, waarvan zij de directeur is, bevinden zich zogenaamde Mbusa beelden, die vroeger als hulpmiddel bij onderwijs gebruikt werden. Samen met vrijwilligers ging ze, met veel succes, deze beelden weer opnieuw gebruiken als middel bij seksuele en aidsvoorlichting.

Drugsgangs

Naast bijeenkomsten in het conferentiecentrum zijn er excursies naar musea, zoals het nieuwe Museu de Arte Moderna, waar een ook al weer zeer gepassioneerde conservator ons rondleidt. Hij vertelt dat het museum vooral relevant wil zijn voor de mensen uit de favela’s. Dat betekent het ophangen van werken die hen iets zeggen, zoals de foto van een meisje die speelt op het dak van een huis, een favoriet van de kinderen uit de favela’s. Het perspectief van dit beeld is interessant: in plaats van de blikrichting waarbij je vanuit Copacabana of het historische centrum omhoog kijkt naar de favela’s zie je nu de stranden in de verte en de zelfgebouwde huizen op de voorgrond. In het MAR hangt naast een barok Christus beeld een schilderij van Rubem Valentim met symbolen van Candomblé, de Afro-Braziliaanse godsdienst. Ook dit museum gaat op pad, naar scholen en naar gevangenissen, waar de namen van de drugsgangs Terceiro Commando (Derde Commando) of Commando Vermelho (Rood Commando) aanleiding zijn om met de gevangenen een gesprek over kunst aan te gaan: wat betekent het cijfer 3 of de kleur rood?

Conscious Heritage

De bijdrage van ICOM-Nederland aan het conferentie thema is wat pragmatischer. Samen met het bedrijf Butterfly Works presenteert de Nederlandse ICOM afdeling een nieuwe productlijn voor museumwinkels onder de naam Conscious Heritage: replica’s van museumobjecten die gemaakt zouden moeten worden in samenwerking met lokale (ambacht)gemeenschappen en de creatieve industrie. Doel is ook om bij het publiek een groter draagvlak creëren voor het behoud van immaterieel erfgoed en uiteraard valt het toverwoord publieksparticipatie bij de presentatie van het project in een van zaaltjes van de Cidade des Artes.