De winkelstraten

De Javastraat

De Javastraat (Oost) zou zonder het ondernemerschap van immigranten een ‘kille en doodse allee’ zijn, volgens prof Jan Rath van de Universiteit van Amsterdam in 2007. In 1995 zei Sijtsma, voorzitter van de winkeliersvereniging, waar toen nauwelijks allochtone ondernemers in zaten: 'We hebben gezegd: hou eens op met die komkommerwinkel’. Zie het artikel in de Volkskrant voor meer informatie over de straat in 1995.

De Javastraat bestaat zo’n 110 jaar. De Indische buurt was vroeger een buurt voor de nette arbeiders en middengroepen. Na de jaren zestig ging het slecht met de buurt en verhuisden veel oorspronkelijke bewoners naar Purmerend en Almere. Steeds meer Turken, Surinamer, Pakistani, Marokkenen en andere (kinderen van) immigranten namen de winkelpanden over. De laatste jaren zijn veel huizen en (gevels van) winkels opgeknapt. De Javastraat is altijd een winkelstraat gebleven, Melkboeren maakten plaats voor belwinkels. Maar de Volendammer Vishandel zit er al zo’n 70 jaar. Zal de Javastraat ooit een toeristische attractie worden?

Bezoekers werd opgeroepen er eens boodschappen te doen en de AM Buurtwinkel op de Javastraat nr. 111 te bezoeken. Daar zijn door museummedewerkers, vrijwilligers en bezoekers veel verhalen opgetekend.

De Jodenbreestraat

De Jodenbreestraat tussen J.D. Meijerplein en Nieuwmarkt was ooit een van de meest levendige winkelstraten van de stad. Vooral op zondag, als veel andere winkels dicht waren, stroomden de Amsterdammers naar de drukke, smalle Jodenbreestraat en de markt daarachter. Ze haalden er typisch joodse levensmiddelen zoals zoute zalm, pekelvlees, maanzaadkoeken, zuurwaren en jodenkoeken.
Aan drie letters op de ruit O.R.T. (onder rabbinaal toezicht) zag je dat het een joodse zaak was. Vanaf 1941 mochten niet-joden hier niet meer kopen. Een jaar later waren alle deze zaken dicht en waren de meeste winkeliers en hun familie gedeporteerd naar de concentratiekampen in Duitsland en Polen. Bijna niemand overleefde.

Luister ook naar het verhaal van Jaap van Velzen.

Van der Pekbuurt

Architect Jan Ernst van der Pek bedacht begin 20ste eeuw de opzet van de buurt boven het IJ waar, dankzij de goedkope grond, goede woningen voor arbeiders kwamen en enkele winkels. De nabijgelegen Hagedoornweg won echter de concurrentie met de Van der Pekstraat als belangrijkste winkelstraat in de buurt.
Sinds de jaren tachtig betrokken veel Marokkaanse en Turkse gezinnen woningen in de buurt en ontstonden winkels, gericht op deze nieuwkomers. De buurt wacht met smart op de realisering van een nieuw woon/winkelcomplex op het Mosveld, waar ook de meer dan 40 jaar oude markt weer een plek zal krijgen. De laatste jaren zijn er een aantal nieuwe ondernemers gekomen die de straat weer wat meer leven hebben ingeblazen.

Het Amsterdam Museum had een buurtlocatie in Van der Pekstraat 2, waar allerlei activiteiten waren.

Wittenburg en Kattenburg

In de jaren zestig van de 20ste eeuw werd de 17de-eeuwse wijk Kattenburg (tegenover het Scheepvaartmuseum) in zijn geheel gesloopt. De nauwe straten met de vele bedrijfjes en winkels maakten plaats voor galerijflats. De stadsvernieuwing op het naastgelegen Wittenburg was minder ingrijpend dan op Kattenburg, maar ook daar verdwenen veel huizen en winkels.
De op de scheepvaart gerichte zaken in tabak en scheepsbenodigdheden verdwenen toen de havens en scheepsbouw naar het westen van de stad trokken. Omstreeks 1970 wilde de gemeente alle (overgebleven) winkels concentreren op de straat vóór de oostelijke eilanden. Karakteristieke winkels als Jantje van Alles verdwenen. Momenteel is er geen enkele winkel meer op Kattenburg. In de Czaar Peterstraat zijn de kleine zelfstandige winkels, waar vroeger een woning achter lag, nog wel behouden.

Luister ook naar het interview met Elly en Rietje, opgegroeid op de Oostelijke Eilanden.

Ganzenhoef

Het ontwerp van de Bijlmermeer (gebouwd vanaf 1966) ging uit van een strikte scheiding tussen wonen, werken en ontspannen. De verhoogde dreven waren voor het autoverkeer. Een van de grote kritiekpunten in het begin was het gebrek aan winkels. Ganzenhoef was een van de weinige kleine winkelcentra, maar na de opening van winkelcentrum Amsterdamse Poort in de jaren tachtig verloederde het. Rond 2000 werd de hoogbouw gesloopt en winkelcentrum Ganzenhoef omgedoopt in Ganzenpoort, maar die naam is niet ingeburgerd. Nu zijn er onder andere een multiculturele apotheek, een African Fish & Chicken Shop, en Toko Kai Hing te vinden, naast de Albert Heijn en het Kruidvat. Op zaterdag is er een markt met producten uit Afrika en Zuid-Amerika.

Haarlemmerstraat en -dijk

Al in de 18de eeuw waren de Haarlemmerstraat en -dijk bedrijvige winkelstraten. Dergelijke uitvalswegen zijn altijd gunstig, omdat er veel volk langs komt. In de jaren zeventig van de vorige eeuw raakte de straat nogal verloederd. Halverwege de jaren tachtig nam een aantal winkeliers en buurtbewoners het initiatief om de straat uit het moeras te trekken. De gemeente vond dat dergelijke langgerekte winkelstraten geen levenskansen hadden en dat de winkels beter woonruimte konden worden. Nel de Jager werd een van de eerste winkelstraatmanagers van Amsterdam. Mede dankzij haar, zijn de Haarlemmerstraat en Haarlemmerdijk nu levendig en trendy. Maar gaat de straat door de stijgende huren in de toekomst niet ten onder aan zijn eigen succes?

Zie hier ook het filmportret van studenten van de UvA over de winkels in de Haarlemmerdijk.