#020today: Anatomie als kunst

De opdracht voor dit groepsportret aan Adriaen Backer zal zijn verstrekt naar aanleiding van de openbare anatomische les van Dr. Frederik Ruysch (1638 –1731) in het vroege voorjaar van 1670. Deze werd gehouden ‘op de ordinari snijplaets’ boven de Kleine Vleeshal aan de Nes, waar het gilde tussen 1639 en 1691 beschikte over een anatomisch theater.

Op het schilderij vormt de dode op de snijtafel het middelpunt van de groep geneesheren. De jonge Frederik Ruysch, derde van links, demonstreert de ligging van de lymfeklieren in de lies. Daartoe heeft hij de huid van de onderbuik en het linker dijbeen afgestroopt. De voorstelling is gesitueerd in een classicistische ruimte, met beelden van de medicus Galenus van Pergamom (130-201 n. Chr.), links, en Asclepius, de god van de geneeskunst, rechts. Kennelijk vonden de chirurgijns - en niet in de laatste plaats Frederik Ruysch - de associatie met het verleden belangrijk. Maar er is meer.

Dit schilderij is gemaakt nadat Rembrandt tweemaal een Anatomische Les had geschilderd, die beide op de tentoonstelling te zien zijn. Terwijl Rembrandt zijn lijken zeer dood weergaf, heeft Backer er alles aan gedaan om juist dat effect te vermijden, ongetwijfeld op aandringen van Ruysch. Het afgebeelde lichaam op de snijtafel lijkt eerder dat van een slapende man. Zo is de pose van het enigszins opgeheven rechterbeen ondenkbaar bij een dode.

Nu had Frederik Ruysch als anatoom in 1670 reeds een internationale reputatie opgebouwd met revolutionaire injectietechnieken. Hij prepareerde lichaamsdelen van overledenen met warme, snel stollende vloeistoffen, waarbij de toegevoegde pigmenten voor een levensecht effect zorgden. Tijdgenoten prezen Ruysch om de esthetische waarde die hij de anatomie had verschaft: hij wekte de doden als het ware weer tot leven. De uitzonderlijke weergave van de jongeman in Backers Anatomische Les moest Ruysch’ imago als anatomiekunstenaar bevestigen, vandaar dat er in dit geval geen lijk op de snijtafel ligt, maar een model, poserend als dode.

Norbert E. Middelkoop
Conservator schilderijen, tekeningen en prenten

Klik hier voor meer informatie over dit object.