#020today: De stadsdrukkerij

Hoe ontstond het idee zo’n lijvig boek te schrijven over de geschiedenis van de Stadsdrukkerij, op een moment dat het geprivatiseerde bedrijf, SDA Print+Media, nog bestond?

In 2010 bleek dat er in de kelder van het pand van de Stadsdrukkerij aan de Voormalige Stadstimmertuin nog een groot archief stond dat in het Stadsarchief thuis hoorde. De directeur vroeg mij dat te verzorgen en gelijk te beoordelen wat er weg kon. Ik vond toen een schat aan drukwerken en ander materiaal die beslist de moeite waard waren om daar een publicatie over te maken. Een vondst die landelijk publiciteit haalde, was die van unieke koperplaten uit de 17de en 18de eeuw, die onder meer zijn gebruikt voor het drukken van stadskaarten voor de uitbouw van de stad.

De Stadsdrukkerij werkte tot ca. 1985, 2½ eeuw dus,vrijwel exclusief voor de gemeente Amsterdam. Kun je een indruk geven om welke soorten drukwerk het ging ? En welke producten waren hierbij het meest continu?

Dat waren natuurlijk in de eerste plaats de verslagen van de gemeenteraad en het gemeentelijk jaarverslag. Met de toename van het aantal gemeentelijke diensten kwamen daar allerlei publicaties bij, zoals brochures voor de haven en Schiphol en affiches voor bijvoorbeeld verkeer en gemeentegiro. Tot de oudste uitgaven hoort natuurlijk ook het Heerenboekje, sinds 1833 bij de Stadsdrukkerij. Een bijzondere plaats was er voor de jaarlijkse gemeentekalender, die verscheen van 1872 tot en met 2009. Maandblad Ons Amsterdam werd er een halve eeuw gedrukt, van 1949 tot en met 1999.

De titel ‘Gedrukt voor de stad’ benadrukt de essentie van het bedrijf als drukkerij, exclusief van en voor de gemeente Amsterdam. Maar schuilt in die titel niet ook de keerzijde: was de afschaffing van de ‘gedwongen winkelnering’ op 1 januari 1992 de opmaat naar de uiteindelijke opheffing?

Als drukkerij exclusief voor de gemeente was het een bijzonder bedrijf. Er was altijd ruimte voor experimenten en er was geen noodzaak tot concurrerend werken. Toen dat door de gemeente wel als eis werd gesteld, bleven veel gemeentelijke diensten en bedrijven evenals stadsdelen vooralsnog klant. Maar het was niet eenvoudig: er moest marktconform worden gewerkt en de slag worden aangegaan met commerciële bedrijven. Dit zat niet in de genen, maar het was niet de directe oorzaak van de ondergang. Die moet toch worden gezocht in de algehele malaise in de grafische sector.

De vorige eeuw had de Stadsdrukkerij een voortrekkersrol op het gebied van grafische vormgeving. In het boek wordt daar uitgebreid aandacht aan besteed. Hoe kon dat zo ontstaan?

De Stadsdrukkerij heeft een aantal directeuren gekend met groot gevoel voor grafische vormgeving. De positie van de drukkerij als gemeentelijke instelling maakte het mogelijk om voor allerlei drukwerk regelmatig externe ontwerpers te vragen of een ontwerpwedstrijd uit te schrijven. Zo hebben veel jonge grafisch vormgevers met nieuwe inspirerende ideeën een kans gekregen.

Kun je in dit verband iets vertellen bij de hier afgebeelde spullen uit de collectie van het Amsterdam Museum?

Bij het blad uit de gemeentekalender (hieronder): in 1985 bestond de Stadsdrukkerij Amsterdam 250 jaar. Dat werd gevierd met een bijzondere kalender over grafische communicatie, ontworpen door Pieter Aart Wessels. De inhoud werd verzorgd door het Amsterdam Museum, waar een tentoonstelling was met dezelfde titel als mijn boek nu: Gedrukt voor de stad.

Bovenstaand affiche uit 1951, ontworpen door Jo Spier, is één van de vele voorbeelden van prachtig verzorgd gemeentelijke voorlichting.

Het getuigschrift hierboven is één van de vele ontwerpen die Fré Cohen maakte voor de Stadsdrukkerij. Zij was de eerste vrouwelijke grafisch ontwerper in vaste dienst. Zij gaf de gemeentelijke ontwerpen een geheel nieuw gezicht.