#020today: Agnes Block Ananasheldin

We geven hier een iets ingekorte weergave van het artikel van Lex Boon:

“Het was 11 juni 1496 en de vloot van ontdekkingsreiziger Columbus zeilde na een reis van 2,5 jaar de haven van Cádiz binnen. Aan boord was nog één eetbaar exemplaar van de wonderlijke, zoete vrucht die de expeditie in Guadeloupe had aangetroffen. Hij werd direct naar de Spaanse koning Ferdinand gebracht. "Deze smaak overtreft die van alle andere vruchten”, zou de koning volgens de overlevering hebben uitgeroepen.” (…)

“De koninklijke goedkeuring door Ferdinand was de start van een langdurige ananasobsessie in Europa. De planten bleken in warme gebieden eenvoudig te stekken en werden door de ontdekkingsreizigers over de wereld verspreid. De ananas werd een symbool van de Nieuwe Wereld, die in verhalen en prenten de hemel in werd geprezen.

Nederland speelde daarbij een belangrijke rol, want de gouden eeuw voor de ananas viel samen met de Gouden Eeuw in Nederland. „Er is geen nobeler stuk fruit”, schreef de Nederlandse medicus Jacob Bontius in 1629 nadat hij de ananas in Batavia had geproefd.

En wie in het Rijksmuseum het weggestopte zaaltje 2.10 weet te vinden ziet de schilderijen waarmee Frans Post de wereld voor het eerst de ananas in zijn natuurlijke setting in Brazilië toonde. Maar in de Nederlandse ananasgeschiedenis is er maar één schilderij dat er écht toe doet: het portret van amateurbotanicus Agnes Block door de Amsterdamse schilder Jan Weenix.

Wie het werk in het Amsterdam Museum bekijkt, ziet een braaf zeventiende-eeuws familieportret van Agnes, haar man en haar twee stiefdochters. Maar bekijk het doek van dichtbij en je ziet iets opvallends: linksonder in het Hollandse tafereel staat een exotische ananasplant. En dat is geen toeval.

In de zeventiende eeuw was de Europese elite nog steeds in de ban van de ananas, maar het lukte maar niet om de vrucht hier te kweken. De opkomst van verwarmde kassen bood nieuwe mogelijkheden. De hortussen in Nederland en Engeland gingen aan de slag, de hofbotanicus van Versailles ondernam een poging.

Maar de jaren durende felle strijd om de eerste Europese ananas werd gewonnen door amateurbotanicus Agnes. Van een kennis bij de Leidse Hortus Botanicus had zij een stekje gekregen van een uit Suriname geïmporteerde ananasplant. En zowaar, na veel geduld en aandacht groeide in 1685 in haar kas bij Loenen aan de Vecht een volwaardige ananas. De eerste Europese ananas kwam van Nederlandse bodem, dankzij Agnes Block. Ze verdient een standbeeld, of tenminste een eigen ananasmerk.”

De uitzondelijke botanische kwaliteiten van Agnes Block zijn bij ons museum bekend en ook dat zij een prestatie van formaat leverde door alhier een ananas te kweken. Maar of dat de eerste, in Europa gekweekte ananas was? Volgens conservator Reinout Havinga van de Amsterdamse Hortus zou dat helemaal niet verbazend zijn, alleen ontbreken de concrete aanwijzingen voor of tegen de stelling.

Maar goed: wel is het zo dat Agnes Block (voorzover nu bij ons bekend) de eerste kweker is van een ananas in Europa waarvan we de naam kennen. En dat in een streek met een guur klimaat - is het louter toeval dat op het schilderij haar tropische kas is afgebeeld pal boven de ananas?

Voor nieuwe inzichten houden we ons aanbevolen.