Het schilderij Kermis op het Haarlemmerplein van Breitner heeft momenteel geen gebrek aan belangstelling. Tot en met 1 februari 2015 is het nog te zien in de tentoonstelling 'Breitner in Amsterdam, Impressies van de stad 1886-1923' in het Stadsarchief. Daarna hangt het vanaf 4 maart in ‘De IJzeren Eeuw’, een expositie in het Amsterdam Museum over Nederland in de 19de en begin 20ste eeuw. In deze blog staat Tessel Dekker stil bij dit werk vanuit een geheel andere invalshoek: hoe werd kermis gevierd in Amsterdam rond 1900?
#020today: Kermis op Haarlemmerplein
Schilderij van Breitner in de picture
Het is druk op het Haarlemmerplein. Er staan kraampjes waar poffertjes en wafels worden verkocht. Midden op het plein staat een draaimolen met paarden en koetsen. G.H. Breitner heeft op dit kleine schilderijtje een dagje kermis vastgelegd – ruim honderd jaar geleden. De kermis stond in Breitners tijd elk jaar drie weken lang op het Haarlemmerplein. Vaak kreeg het dienstpersoneel rond deze tijd enkele dagen vrij speciaal om naar de kermis te kunnen gaan. Voor veel kinderen uit de Jordaan was dit waarschijnlijk de leukste tijd van het jaar. Maar zo rustig als het op het doek eraan toe gaat, is het niet altijd geweest.
Kermis betekende feest, maar ook drankmisbruik en zedeloosheid. Onder de invloed van alcohol liep het ’s avonds vaak uit de hand en eindigden de festiviteiten in opstootjes en vrijpartijen. De gegoede burgerij was fel tegen de kermis. Burgemeester Cornelis den Tex was er helemaal klaar mee en schafte per 1876 het wilde volksfeest af. Dat werd hem niet in dank afgenomen. In september – de tijd dat het kermis had moeten zijn – brak een grootschalig oproer uit. Het waren vooral arme arbeiders die in opstand kwamen. Voor hen was de kermis vaak de enige vakantie die ze hadden. De oproerkraaiers trokken het standbeeld van Thorbecke (op de Botermarkt, nu het Rembrandtplein) omver en gooiden de ruiten van het huis van de burgemeester in. De burgemeester moest zelfs het leger inzetten om de volkswoede te onderdrukken.
De kermis werd tóch afgeschaft, maar verdween niet helemaal. Een gekuiste versie vond nog jaarlijks plaats als onderdeel van de voorjaarsmarkt op diverse pleinen in Amsterdam. De vrouw met de baard, de kwakzalver en de waarzegster verdwenen echter van het toneel. In de tijd van Breitner bleven alleen het carrousel en de kraampjes met lekkernijen over. En hoewel er nog steeds stemmen opgingen om de ‘heksensabbat’ helemaal op te doeken, is het feest nog tot op de dag van vandaag blijven bestaan.
Deze blog verscheen onlangs tevens als nieuwste bijdrage in de rubriek Hebben en Houwen van het Amsterdam Museum in stadblad De Echo.
Bekijk het schilderij van Breitner ook in de Collectie Online.
658 keer bekeken