De Tijdgeest

In 2009 toonde het Amsterdam Museum de foto’s die Paul van Riel maakte tijdens de eerste Maagdenhuisbezetting in 1969. Ik schreef de inleiding bij het boek. Rondlopend door het Maagdenhuis nu, zag ik veel overeenkomsten: de posters met eisen voor democratisering, overal druk pratende studenten, slaapzakken in de gangen.

Maar gelukkig kan je gewoon door de deur naar binnen in plaats van over dat enge houten bruggetje over de Handboogstraat, dat in 1969 de enige toegang was. En in tegenstelling tot toen, is nu de voertaal Engels. Als Jeffrey, die de film inleidt, het heeft over ‘the occupied Maagdenhuis’, roept iemand: ‘liberated, not occupied’. Op de Facebook pagina van De Nieuwe Universiteit, noemt men het ‘appropriation’.

Push re-start!

De wekelijkse filmavonden worden georganiseerd door Jeffrey's underground cinemas. De dag ervoor heeft hij voor het allerlaatst een film gedraaid in de Slang in de Spuistraat, aan de vooravond van de aangekondigde ontruiming. In Jeffrey’s wekelijkse mail kondigt hij De Tijdgeest zo aan: “I think it's clear that our culture is collapsing and becoming bogged down in its own commercialized junk.... and when your computer starts running slower, what do you do? You push the re-start! And that's exactly what this film is about, in terms of culture.”

Hippies, dropouts en provo's

De reden om juist deze film te draaien in het Maagdenhuis is dat eind jaren zestig mensen ook hun levens opnieuw aan het uitvinden waren. Johan van der Keuken toont, in fraaie zwart-witte beelden, het contrast tussen de hippies en drop-outs in de stad en het leven op het platteland waar alles nog hetzelfde blijft. Het is een kroniek van een jaar, waarin we demonstranten zien tegen de Amerikaanse politiek in Vietnam, maar ook een steundemonstratie voor de VS. Dankzij de nieuwe techniek van de 16mm-handcamera met direct geluid kon Johan van der Keuken zijn onderwerpen heel direct en dichtbij vastleggen. In De Tijdgeest werkte hij voor het eerst samen met Noshka van der Lely die zijn echtgenote en vaste geluidsvrouw zou worden.

Johnny the Selfkicker

De nieuwe tijdgeest openbaart zich in de Zeeuwse band Dragonfly, die optreedt met beschilderde gezichten, bij dansende meisjes met blote borsten en Johnny the Selfkicker die op zijn eigen wijze het gedicht Een Magistrale Stralende Zon voordraagt. Naast registrerende scènes zijn er haast surrealistische beelden, zoals een jongere die op een kantoor geld zit te tellen terwijl hij op monotone toon roept ‘ambtenaar, ambtenaar, ambtenaar, ambtenaar…..’
Beelden van het komische duo de Mounties worden afgewisseld met lachende provo’s aan de drukpers, de landing op de maan en hongerende kinderen in Biafra, waar Van der Keuken eerder in 1968 gefilmd had.
Volgens Johan van der Keuken zelf is de documentaire een metafoor voor verandering versus stilstand. Hij zegt erover: "Ik bedoel dat De tijdgeest zowel een complete als een lege film is: iedereen neemt maar mee wat men kan en wil vinden."