Drinkhoorn Sint Sebastiaansgilde, 1566, Collectie Amsterdam Museum

Drinkhoorn Sint Sebastiaansgilde, 1566, Collectie Amsterdam Museum

De aan de boom gebonden en met pijlen doorzeefde jongeman is Sint Sebastianus van Rome, de naamgever en beschermheilige van dit gilde. Over het leven van de heilige is weinig bekend. Sebastiaan is het product van rijke middeleeuwse verbeeldingskracht. Er is nauwelijks historische grond voor zijn bestaan. Toch staat hij hoog genoteerd op de ranglijst van universeel vereerde heiligen.

Heilige Sebastiaan

Naar verluidt is Sebastiaan geboren in Narbonne. Volgens een vroege levensbeschrijving uit de vijfde eeuw, dient hij als officier in het leger onder Keizer Diocletianus. De jonge officier is een vroom man. Ten tijde van de christenvervolgingen vragen de moeders van Marcus en Marcellianus hem om hulp voor hun ter dood veroordeelde zonen. Sebastiaan sterkt beide mannen in hun geloof. Zij sterven als christenen. De vertrouweling van de keizer wordt daarop door zijn heer ter verantwoording geroepen en aangeklaagd. Zijn terechtstelling vindt plaats in Rome. Hij wordt vastgebonden, met pijlen doorzeefd en meer dood dan levend door zijn beulen achtergelaten. Onder de verzorgende handen van de Heilige Irene knapt hij zienderogen op. Als hij tijdens een van zijn wandelingen de keizer tegenkomt verwijt hij hem zijn wreedheid. De maat is vol. Sebastiaan wordt in de kladden gegrepen en doodgeknuppeld. Hij sterft in het jaar 288. Zijn ontzielde lichaam wordt in de Cloaca Maxima geworpen om zo te voorkomen dat hij als martelaar vereerd wordt. Het pakt anders uit. Sebastiaan verschijnt aan Sint Luciana Anicia in haar dromen en geeft aan waar hij begraven wil worden. Zij vist hem uit het grootste riool van Rome en begraaft hem in de catacomben aan de Via Appia, waar in de vierde eeuw een aan hem gewijde basiliek verrijst. Vanaf dat moment gaat zijn verering van start.

Sebastiaans naam wordt al snel verbonden aan allerlei patronaten. Hij is inmiddels beschermer van atleten en behangers tot brandweerlieden en ijzerhandelaars maar ook van de schutters en hun gilden en dan vooral de handbooggilden. Daarnaast wordt hij aangeroepen tegen tal van voornamelijk besmettelijke ziekten waaronder de pest.

Juan Carreño de Miranda, De heilige Sebastiaan, 1655-1656, Langdurige bruikleen Rijksmuseum Amsterdam

Juan Carreño de Miranda, De heilige Sebastiaan, 1655-1656, Langdurige bruikleen Rijksmuseum Amsterdam

Sexy Sebastiaan

Vanaf de vijftiende eeuw wordt Sebastiaan vrijwel naakt aan een boom of paal gebonden afgebeeld, zijn armen achter zijn rug samengebonden, zijn lichaam vol pijlen. Italiaanse schilders en beeldhouwers zien in Sebastiaan een dankbaar studieobject voor de weergave van het mannelijk naakt. Daarnaast is hij vooral bij vrouwelijke religieuzen zeer geliefd. De halfnaakte jongeman, recht van lijf en leden laat, in tegenstelling tot de uitgemergelde Christus, in de eenzaamheid van de kloostercel menig laatmiddeleeuws nonnenhartje sneller kloppen. Nu is Sebastiaan onder andere de beschermheilige van homoseksuelen. Zijn portefeuille met patronaten is nog altijd goed gevuld.