Landelijk probeert de Stichting 100 Jaar Nederland en de Eerste Wereldoorlog ‘het verhaal van Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, met inbegrip van de aanloop en nasleep (…) bij een breed publiek onder de aandacht te brengen.’ Een interessant iniatief in Amsterdam is de website Amsterdam en de Eerste Wereldoorlog met informatie over de mobilisatie, de toestroom van Belgische vluchtelingen en de voedselschaarste. Ook maandblad Ons Amsterdam (editie juli/aug.2014) staat in een hoofdartikel stil bij WO-I: ‘Onbehagen, afschuw en verslagenheid’. Zomer 1914 raakt Amsterdam in de greep van de Eerste Wereldoorlog.
In het Amsterdam Museum is een schilderij uit 1914 van Herman Lugt (1881-1950) te zien dat aansluit op dit onderwerp: de registratie van Belgische vluchtelingen in Amsterdam.
Kort na het begin van de Eerste Wereldoorlog viel het Duitse leger begin augustus 1914 België binnen, nadat Duitsland geen vrije doortocht had gekregen om Frankrijk ook via Belgisch grondgebied te kunnen aanvallen. Het leger liet een spoor van vernieling achter en de strijd bereikte een voorlopige climax met een bijna twee weken durende, bloedige aanval op de Stelling van Antwerpen. Op 10 oktober 1914 zou de stad in Duitse handen vallen.
De oorlogssituatie veroorzaakte een enorme vluchtelingenstroom van circa een miljoen Belgische vluchtelingen naar Nederland (ons land had destijds zes miljoen inwoners). Nadat de zuidelijke provincies de toestroom niet meer aankonden, reisden de vluchtelingen verder noordwaarts en zo kwamen ook velen, meest per trein, in Amsterdam terecht.
Op een foto van het Stadsarchief zien we een eindeloze stoet vluchtelingen op het Damrak, na aankomst op Centraal Station. Op het schilderij zien we hoe de vluchtelingen, bepakt en bezakt, ter registratie aankomen in de Effectenbeurs. Uiteindelijk ging het in de hoofdstad om een aantal van circa 25.000 Belgische vluchtelingen, een aantal dat werd bereikt op 11 oktober 1914.
H.J. Witters, Belgische vluchtelingen op het Damrak, 1914. Foto Stadsarchief Amsterdam
In Amsterdam werden in allerijl steuncomités opgericht om de opvang te regelen. Eerst moest een ieder worden geregistreerd in de Effectenbeurs of later ook, ter vergroting van de capaciteit, in de Beurs van Berlage. Hiervandaan werden de vluchtelingen verspreid over locaties in de stad met massale opvang in scholen, kerken en bovenal in loodsen in de haven. Slechts weinigen konden zich een onderkomen permitteren in een hotel, pension of bij particulieren.
Binnen enkele weken na aankomst werd begonnen met de repatriëring van gevluchten naar het deel van België waar de strijd voorbij was. Voor het einde van het jaar was al het merendeel van hen weer teruggekeerd. Ongeveer een tiende deel van de vluchtelingen, ruim 100.000, bleef echter in Nederland tot na afloop van de oorlog in 1918. En een aantal Belgen bleef blijvend om alhier een nieuw bestaan op te bouwen.
Een link naar het schilderij in de Collectie Online vindt u hier.
Herman Lugt, Registratie Belgische vluchtelingen in Effectenbeurs Amsterdam, 1914