De tekeningen in de historische collectie van de stad Amsterdam

Tekeningencollectie in vogelvlucht

De tekeningen zijn sinds 1926 in beheer van het Amsterdam Museum en de buitengewone kunsthistorische betekenis wordt door vaklieden in binnen- en buitenland onderkend. Aan vooraanstaande musea in New York, Wenen, Jeruzalem en Tokyo zijn werken uitgeleend, die zijn opgenomen in belangrijke exposities en catalogi. In het Amsterdams Historisch Museum zijn tussen 1975 en 2000 in het prentenkabinet regelmatig kleine tentoonstellingen georganiseerd en in die periode zijn zes bestandscatalogi verschenen.[i] De serie is echter niet compleet en sinds de expositie De keuze van Simon Levie in 2001 zijn er in het Amsterdam Museum geen tekeningen tentoonstellingen meer georganiseerd.[ii]

Collectie verhuisd

In de aanloop naar de verhuizing van de gehele collectie naar het nieuwe Collectiecentrum zijn in de jaren tussen 2004 en 2010 veel deelcollecties geregistreerd, geconserveerd en gedocumenteerd. Ook voor de tekeningen was een plan opgesteld maar helaas ontbraken tijd en middelen om het uit te voeren. De conservering van de tekeningen is relatief goed maar op het gebied van fotografie, digitale ontsluiting en wetenschappelijk onderzoek is nog heel veel te doen. Het zou recht doen aan deze magnifieke verzameling!

Tentoonstelling Geniaal Getekend

Gelukkig zijn wij vorig jaar gestart met tekeningententoonstellingen in de kunstkabinetten in het Cromhouthuis. De expositie Geniaal getekend was een selectie van topstukken uit de collectie Fodor, samengesteld door Taco Dibbits, directeur van het Rijksmuseum. Toen hij kunstgeschiedenis studeerde, legde hij zich toe op de tekenkunst en zijn kennis en liefde voor tekeningen spreken duidelijk uit de toelichting die hij gaf in de audiotour bij de geniale tekeningen. (Deze audiotour kunt overigens nog steeds beluisteren via de website van Cromhouthuis).

Tijdens de voorbereidende gesprekken ben ik op verschillende manieren geïnspireerd door onze gastconservator. Zo hebben wij naar voorbeeld van de Teekenschool in het Rijksmuseum wekelijks tekenlessen georganiseerd gedurende de tentoonstelling. Dat waren buitengewoon enthousiasmerende bijeenkomsten waarin jonge en oude tekenaars met veel plezier en ijver hun talenten botvierden. Daarnaast bespraken we het idee om de bestudering van de tekeningen uit de stadscollectie nieuw leven in te blazen.

Wetenschappelijk onderzoek

De bestandscatalogi die in het laatste kwart van de vorige eeuw zijn verschenen omvatten circa 700 tekeningen. In nauwe samenwerking tussen universiteit en museum zijn de boekwerken ontstaan. Simon Levie, de toenmalige directeur van het AHM, en professor Reznicek begonnen begin jaren zeventig. Later waren het studenten en docenten van de Universiteit van Amsterdam die het degelijk kunsthistorisch vakwerk voortzetten. De kennis van toen moet geactualiseerd worden en een groot deel van de 18de-eeuwse tekeningen is niet adequaat beschreven en de 19de- en 20ste-eeuwse bladen zijn nog helemaal niet systematisch bestudeerd. Kortom er ligt een schone taak voor een nieuwe generatie kunstgeschiedenisstudenten.

Samenwerkingsverband

Eind 2017 ben ik met hoogleraar Frans Grijzenhout, hoofd van de kunsthistorisch faculteit van de UVA, gaan praten over verdere bestudering van de tekeningencollectie. De beraadslagingen zijn inmiddels uitgemond in een praktisch voorstel om vanaf het najaar 2018 met een groep bachelor studenten aan de slag te gaan. Eerst een werkgroep waarin studenten kunstgeschiedenis kennis maken met de collectie tekeningen van het AM, die ze gaan zien in het Collectiecentrum in Amsterdam Noord. Verder zullen ze ook het Rijksprentenkabinet en andere collecties bezoeken.

Daarna zal de samenwerking zich ontwikkelen tot een meerjarig project waarbij conservatoren en andere museummedewerkers worden ingezet, evenals docenten van de universiteit en andere externe deskundigen. Judith van Gent en Tom van der Molen zullen de studenten namens het AM begeleiden en Judith Noorman is de verantwoordelijk docent van de UVA. We beginnen met deze werkgroep en in de komende jaren zal het studieprogramma van de kunsthistorische faculteit ruimte bieden om de tekeningencollectie van het AM te bestuderen. Stages, scripties, analoge en digitale publicaties zullen bijdragen aan de wetenschappelijke ontsluiting.

Kennisoverdracht

De Raad voor Cultuur heeft zich onlangs uitgesproken vóór meer wetenschappelijke studie naar museale collecties. Met de woorden van de raad in het achterhoofd is het heel erg fijn dat we kunnen vieren dat de kennis van de tekeningen van de huidige generatie deskundigen overgedragen zal worden op aanstormende jonge kunsthistorici. En dat zij gezamenlijk gaan zorgen voor de ontsluiting van de tekeningen uit de historische collectie van de stad Amsterdam zodat vakmensen en liefhebbers in de gelegenheid worden gesteld om te genieten van deze magnifieke collectie.

Bronnen:

[i]

• Koevoets, Italië, 15e - 18e eeuw, Amsterdam 1976.  
• Schapelhouman, Tekeningen van Noord- en Zuidnederlandse kunstenaars geboren vóór 1600,  Amsterdam 1979.
• Ben Broos, Rembrandt en tekenaars uit zijn omgeving,  Amsterdam 1981.
• Wiepke Loos, The Fodor Collection : nineteenth-century French drawings and watercolors from Amsterdams Historisch Museum, Hamilton (NY) / Amsterdam 1985. 
• Ben Broos en Marijn Schapelhouman, Nederlandse tekenaars geboren tussen 1600 en 1660, Zwolle 1993. 
• Ingrid Oud en Leonoor van Oosterzee, Nederlandse tekenaars geboren tussen 1660 en 1745,  Zwolle 1999. 

[ii]

• Norbert Middelkoop heeft in Traces of Genius. Drawings from the Amsterdams Historisch Museum (2003) de geschiedenis van de tekeningencollectie helder beschreven.