Klok Paleis voor Volksvlijt, Sumatra Post 18 maart 1930 foto overgenomen van Het Volk van 6 februari 1930 met toevoeging van Vadertje Tijd in de rechterbovenhoek.
In de nacht van 17 op 18 april 1929 werd het tentoonstellingsgebouw Paleis voor Volksvlijt aan het Frederiksplein door een grote brand verwoest. Dit kreeg uiteraard veel publiciteit en blijkbaar was de schenking van een overblijfsel van het Paleis ook nieuwswaardig. In februari 1930 werd het bericht van de schenking van de klok aan de stad door meerdere landelijke kranten gepubliceerd. Het Volk publiceerde het bericht op 6 februari 1930 zelfs op de voorpagina en plaatste er een foto van de klok bij - naar nu blijkt de enige afbeelding ervan. De klok ging naar het Amsterdams Historisch Museum dat in1926 in de Waag op de Nieuwmarkt was geopend. Of de klok in het museum werd tentoongesteld is niet bekend. Er zijn jammer genoeg geen foto’s van de opstelling uit die tijd.
Bruikleen aan de Krijtberg
In november 1945 kreeg het museum een verzoek van bruikleen voor de klok van de kapelaan van de Krijtberg aan het Singel. Levelt was lid van het feestcomité dat het zilveren jubileum van pastoor Antonius Stumpel voorbereidde en zou voor die gelegenheid graag de klok willen lenen ‘als voorloopige oplossing voor het feit dat de torens nog steeds een klok missen in afwachting dat wij in staat zijn een definitieve aankoop te doen van een of meer mooiere klokken. Bewuste klok is niet van brons maar van ijzer – men zeide dat de mooiere bronzen klok niet in aanmerking komt’. Die ‘mooiere bronzen klok’ stond in het museum opgesteld en was afkomstig van de Bank van Lening. De directeur van het museum Roëll gaf een positief advies voor bruikleen omdat de klok voor het museum ‘musikale noch kunsthistorische of historische beteekenis van eenig belang’ had. Op enig moment zal de klok van de Waag naar de Krijtberg zijn verplaatst. Bij de feestelijkheden tijdens het jubileum op 3 februari 1946 zal deze hebben geluid.
Vermist
Eind jaren zeventig werd bij een inventarisatieronde van uitgaande bruiklenen door het museum geconstateerd dat de luidklok met inventarisnummer KA 12926 niet meer in de Krijtberg aanwezig was. Waar was de klok gebleven? Uiteraard werd door onze oud-collega’s een uitgebreid onderzoek gedaan. Het kerkelijk archief leverde niets op en ook bij de firma Eysbouts, die in december 1949 twee nieuwe klokken voor de linkertoren van de Krijtberg had gegoten en geïnstalleerd, was niets bekend over onze klok. Navraag bij Openbare Werken waar de klok misschien was opgeslagen, leverde ook niets op en hetzelfde gold voor het Nationaal Beiaard Museum en het Nederlands Goud-, Zilver en Klokkenmuseum. In 1983 werd het onderzoek afgerond. De conclusie was dat óf de Firma Eysbouts de klok misschien had meegenomen óf dat de klok terug naar het museum was gekomen en later een andere bestemming heeft gekregen zonder dat dit is vastgelegd. De klok werd in het kaartsysteem als vermist opgenomen. Zoals verplicht is werd de vermissing op 13 oktober 1983 aan de wethouder Kunstzaken gemeld.
Klok gezocht
Nu meer dan dertig jaar later vragen we het ons nog eens af: waar is de klok toch gebleven? Navraag bij de huidige rector van de Krijtberg leverde niets op. Misschien ergens op een zolder of in een kelder? Wat zou het mooi zijn om de klok weer te vinden! Over de historische betekenis ervan denken we tegenwoordig anders: met de klok kan het verhaal worden verteld van dat prachtige tentoonstellingsgebouw, maar ook over een tijd dat nog niet iedereen de tijd op zak had.
De klok werd in augustus 1845 in het Paleis van Volksvlijt ingeluid. Dit had alles te maken met Jacob van Lennep. Op de blog van Marita Mathijsen is hierover te lezen.
Gezocht: een gietijzeren klok waarvan we de afmetingen niet weten met een tekst die op de krantenafbeelding jammer genoeg slecht is te lezen.
Cornelis de Bruin, Frederiksplein met Paleis voor Volksvlijt, begin twintigste eeuw. Collectie Amsterdam Museum Brand Paleis voor Volksvlijt, nacht van 17 op 18 april 1929, foto SAA
