Portret van Dr. Aletta H. Jacobs (1854-1929), 1913
Lizzy Ansingh (1875-1959)
56,6 x 47,1 cm, pastel op papier
Lizzy Ansingh
Maria Elisabeth Georgina (Lizzy) Ansingh, is op 13 maart 1875 in Utrecht geboren. De kleindochter van de kunstschilder Johann Schwartze en het nichtje van de bekende schilderes Thérèse Schwartze verhuisde op zeer jonge leeftijd naar Amsterdam. Door de medische toestand van haar moeder ging zij in 1880 bij haar tante Thérèse Schwartze wonen. Hier werden de allereerste tekeningen gemaakt. Op 12-jarige leeftijd ging Ansingh mee naar waterverftekenles van Nicolaas van der Waay. Lizzy zei hier zelf over: ‘ik was er weer bij, eigenlijk was ik altijd overal bij, en hij lette op mij alsof hij dat de moeite waard vond. Dit maakte mij onuitsprekelijk trotsch’. Op jonge leeftijd hielp Ansingh bij het maken van portretten. Ansingh zei hierover: ‘in dat jaar mocht ik soms mee schilderen bij tante Threes op het atelier, wanneer zij portretteerde. Ze kwam dan naar mij toe en maakte op- of aanmerkingen, waar ik heel veel aan heb gehad’. Op achttienjarige leeftijd studeerde de kunstenaar in spe aan de Rijksacademie in Amsterdam. Dit was de start van haar carrière. Op de academie werden vriendschappen voor het leven gesloten en kennis opgedaan van het schilderen. Vanaf dat moment werden er velen reizen naar het buitenland gemaakt. De studente kwam in aanraking met schilderijen van Manet en andere Franse impressionisten. Haar kennissenkring bestond onder andere uit Breitner en Israels. In die tijd schilderde zij ook haar eerste poppenschilderij. Dit is waar Lizzy Ansingh vooral bekend mee is geworden.
Portret Aletta Jacobs
Dat Lizzy Ansingh een persoon realistisch in een portret kon weergeven is te zien in dit portret van arts en feministe Aletta Jacobs. In pastelkrijt is Aletta Jacobs, de eerste afgestudeerde vrouw en arts, en profile afgebeeld. Het haar is opgestoken en het linkeroor en oog zijn zichtbaar. Haar mond is ietwat open en ze staart recht vooruit. De zwarte kleding lijkt vluchtig op papier neergezet. De nek is bedekt en rijkelijk versierd. De achtergrond is met grote streken op het papier gezet en de donkere kleur van de onderlaag komt er inmiddels doorheen. De vorm van de tekening is ovaal. Het lijkt daardoor, mede door de gouden lijst, op een kostbaar medaillon. Deze tekenis is wel velen groter dan een medaillon. Aletta Jacobs is krachtig neergezet. Hier kijken we naar een vrouw met status. Waar Ansinghs vroege portretten zich kenmerken door het kleine formaat met details aan stofuitdrukking en allen zichtbaar in huiselijk interieur afgebeeld, zou zij later vaker portretten maken die schetsmatiger zijn. Rond 1906 veranderde haar stijl en krijgen de portretten een lege achtergrond. Enige tijd later gaf ze de geportretteerden weer realistisch weer. De lege achtergrond bleef.
Progressieve vrouwen
Zowel de kunstenaar als Aletta Jacobs waren progressieve vrouwen. Zo verkoos de kunstenaar een carrière boven het huwelijk en koos Aletta Jacobs voor een moeilijke weg waarin zij als eerste vrouw ging studeren en plaatsnam in een toentertijd echte mannenwereld. Beiden hebben gestreden voor het kiesrecht: Aletta Jacobs deed dit voor het algemeen vrouwenkiesrecht en Ansingh was een van de eerste stemhebbende vrouwen als lid bij Arti et Amicitae (een vereniging voor beeldende kunstenaars en kunstliefhebbers in Amsterdam).
Ondanks de vooruitstrevendheid van deze twee vrouwen, is er vandaag de dag ook kritiek te lezen. Zo zou de strijd voor het kiesrecht vooral gericht zijn geweest op de witte Nederlandse vrouw. Zij vergaten hierin de niet-Nederlandse vrouw, alsook de vrouwen van de toen nog bestaande koloniën, mee te nemen.
Vandaag de dag zie je dat emancipatie nog steeds hoog op de agenda staat. Bewegingen die inclusiviteit en emancipatie aan de kaart stellen, zoals de me-too-beweging en Black Lives Matter. Daarnaast worden er door vele bedrijven, waaronder musea, vragen gesteld over hun eigen handelen van de afgelopen jaren en decennia. Kunnen termen zoals ‘de gouden eeuw’ nog gevoerd worden en moeten de musea niet naar een werknemersbestand toe die diverser en inclusiever is?
Deze tekening zit in het thema Voorbeeld(ig) en Vakwerk
Sylvester, Malika & Youssra maakten een nieuwe tekening gebaseerd op het werk van Ansingh>
