Wolf, uit: Natuur als gemeengoed, Frank Bruggeman Geluksmars, uit: Geregiseerd geluk Sociale sportschool
Bosch geluk
Er kwamen drie verrassende projecten uit voort: Natuur als gemeengoed (het onttegelen van voortuinen), De Geluksparade (het maken van een blijspel over depressie) en De Sociale Sportschool (samenwerking tussen sportschool en verzorgingshuis, waarbij de rolstoelen als fitnessapparaten werden gebruikt). De betrokken kunstenaars en de deelnemers vertelden er op een geestige en enthousiasmerende manier over en in de afsluitende tentoonstelling en op de website zijn hun interventies en bevindingen gedocumenteerd.
Timo de Rijk, de nieuwe directeur van het SM’s wees op een veranderende kunst- en designpraktijk, die steeds meer gericht is op sociaal engagement. Zelfs studenten van de TU Delft praten soms weken niet over techniek, maar over scenario’s die gericht zijn op geluk. Wil het museum in gesprek blijven over deze nieuwe praktijk, dan vraagt dat om een andere relatie met kunstenaars en designers. Met het symposium wilde het museum de haken en ogen van deze nieuwe praktijk in kaart brengen.
Joanna van der Zanden, curator van Reinventing Happiness, plaatste het project in de participatieve koerswijziging die veel musea momenteel doormaken. Zij benoemde de verschillende rollen in het proces en de wisselwerking tussen ‘thematische enthousiasten’, organisaties, inwoners en experts. Het was niet altijd makkelijk, bijvoorbeeld als de museumzaal een discussieruimte wordt, mag je er dan koffie schenken? Hoe betrek je de hele organisatie erbij, zeker als het project zich naar buiten verplaatst, zoals in het tweede jaar het geval was.
Kunstenaar Erik Hagoort hield een interessant filosofisch betoog over de transformerende kracht van wederkerigheid. Hoe sociaal geëngageerde kunstenaars hun creatieve vaardigheden inzetten om samen te werken met het publiek waardoor beide partijen anders naar zichzelf gaan kijken. Zo maken ontmoetingen, relaties, sociale processen deel uit van de kunstpraktijk en de rollen van maker en gebruiker kunnen daarbij wisselen.
Who's cake
Bernadette Lynch, die zich als onderzoeker aan University College London bezighoudt met participatie, democratie en organisatorische verandering binnen het museale veld, sprak over de rol van de kunstenaar in het participatieve museum. Zij had problemen met ‘reinventing happiness’ als motto van het project in Den Bosch. Ze constateerde zelfs een happiness-turn in musea en vraagt zich af: ‘What role for discomfort?’ Bovendien hoeft geluk niet noodzakelijk te leiden tot maatschappelijke verandering. Ze zet kanttekeningen bij participatie in musea, omdat vaak de machtsongelijkheid tussen musea en mensen ‘aan de ontvangende kant’ niet onderkend wordt. Lynch trekt deze conclusie op basis van het onderzoek ‘Whose cake is it anyway’ gericht op de participatie praktijk in twaalf musea in de UK.
Pak rammel voor professionals
Alles bij elkaar bood de studiedag een prettig pak rammel voor de aanwezige museum profs. Aanstekelijk was de geestdriftige “training van het onbekende” zoals een van de kunstenaars het formuleerde. Zij begeleidde de deelnemers in een sessie waarin iedereen werd aangespoord om ter plekke te dromen van geluk.
De bijdragen van de verschillende sprekers riepen vragen op over de relatie tussen het museum als tehuis voor erfgoed en de geluk zoekende Bosschenaren. “Kan de collectie bij dit soort uitwisselingsprojecten worden betrokken?” was een van de vragen uit het publiek, maar ook: hoe neem je (de resultaten van) zo’n kunstproject op in de collectie? De kunstenaars wezen op andere vragen. Wat als andere instanties het project over willen nemen? De gemeente wil verder met het lichten van de tuintegels en een zorginstelling ziet wel wat in de Sociale Sportschool: ’ineens heb je een ‘performance met een verdienmodel’. Wat is dan de rol van het museum?
De vragen die opgeworpen werden zijn ook relevant voor het Amsterdam Museum waar veel aandacht wordt besteed aan de relatie met de inwoners van de stad. Wat kan de rol van kunstenaars daarbij zijn? Kan het museum inderdaad een katalysator voor sociale verandering zijn en onder welke voorwaarden? Hoe zit het met de wederkerigheid en machtsverhoudingen tussen museumstaf en mensen van buiten? Wat is de rol van collectie? Het symposium leverde naast mooie gesprekken met collega’s ook leuke en bruikbare ideeën op, zoals een andere inzet van suppoosten, die bijvoorbeeld ook hun kennis van planten konden inbrengen en met bezoekers aan de praat gingen.
Meer lezen: The Gate in the wall beyond happiness-making in museums