De opa van Henkie of de Sultan van Djokjakarta?

Vier mensen hadden elk een foto uitgekozen. Edy Seriese, directeur van het Indisch Wetenschappelijk Instituut (IWI), koos de foto van de uitnodiging die ze meteen herkende omdat er bij hen thuis ook een exemplaar hing. Haar moeder had een klasgenoot die ze Henkie noemden, omdat zijn echte naam zo lastig was. Jaarlijks werd de klas uitgenodigd bij een groots feest op het verblijf van de Sultan, met gamelanorkest én westerse muziek. Daar zag Edy’s moeder die foto en ze vroeg Henkie wie dat was. “Me opa” antwoordde hij. In het boek, Photographs of the Netherlands East Indies at the Tropenmuseum, de aanleiding voor het debat, wordt de foto beschreven als een formeel staatsieportret. Door Edy’s verhaal kijk je met andere ogen naar de foto.
‘Fotodetective’ Hans Aarsman had een foto van een bamboe brug uitgekozen. Was het een Nederlandse ingenieur of inheemse bruggenbouwers die dit kunstwerk hadden gemaakt? Aarsmans oog voor detail is altijd aanstekelijk. “Zien jullie hoe ze door middel van een liaan de brug weer wat omhoog kunnen hijsen als hij in de modder gezakt is?” Aarsman, voorstander van slow looking, heeft ook de tentoonstelling 'Dankzij de bruggen. Hans Aarsman doet een ontdekking in het Tropenmuseum' samengesteld.

Kerstboom in de tropen

Wim Manuhutu toonde een foto van een Sinterklaasviering, zonder Zwarte Pieten maar wel met een versierde kerstboom op de achtergrond. Hij wees erop hoe kolonialisme ook het doorgeven van culturele praktijken inhoudt. Die hebben soms een taaier leven dan het kolonialisme zelf. Op Ambon, zo had hij onlangs gezien, is Zwarte Piet nog steeds een boeman die kinderen in de zak stopt, terwijl hij in Nederland al geëvolueerd is tot een vrolijke pepernotenstrooier of zelfs de manager van Sinterklaas. Fridus Steijlen gaf voorbeelden van de verschillende interpretaties van een foto van een slachting op Ambon.
Hans Aarsman pleitte tijdens de discussie voor waardenvrij kijken, maar volgens Edy Seriese is dat niet mogelijk. Op Facebook ging het gesprek naderhand nog even door. Wim Manuhutu schreef me “er is veel over foto’s te zeggen zonder dat je direct in morele oordelen hoeft te vervallen. Fotoboeken kunnen vaak het begin zijn van verhalen en discussies, maar dat zou wel meer mogen gebeuren.”

Foto zoekt familie

(Koloniale) foto’s kunnen ook het begin zijn van (opnieuw gevonden) familiegeschiedenissen. Op de website van het IWI is het mooie project Aangespoeld te zien met verhalen achter de foto’s van mensen die ooit aanspoelden in Nederland. Een andere interessante vorm van het toevoegen van het verrijken en teruggeven van erfgoed is het crowdfund en crowdsourceproject van het Tropenmuseum: Foto zoekt familie, waarbij de eigenaren gezocht worden van de fotoalbums die na de politionele acties door militairen naar het Tropenmuseum gebracht zijn. Hoe meer verhalen over beelden, hoe beter, dus laat ik daar maar wat aan bijdragen.