Behandeling
Het meubel was constructief in orde dankzij haar zorgvuldige makelij en een uitgebreide eerdere restauratie uit 1984. Recentelijk, in 2010, is de constructie van de deuren van de kast nog onderzocht tijdens een Masterclass in het Ateliergebouw van het Rijksmuseum. Door röntgenopnames kwam toen aan het licht dat de deurplanken onderling met losse zwaluwstaart ‘strikjes’ waren verbonden – een tamelijk arbeidsintensieve, maar zeer sterke constructiemethode.
De lijmnaad tussen de samenstellende delen van de deur tekent zich als een lichte vertikale lijn af. De ‘strikjes’ – eigenlijk ingelaten blokjes hout haaks op de lijmnaad zijn gemarkeerd.
Allereerst werden bij de laatste restauratie de zogenoemde hazen in het fineer gelijmd. Daar waar de oude verlijming het begeeft, raakt het fineer los en komt het omhoog, met als gevolg een blaas of haas. Het risico op uitbreken en verlies is dan reëel en daarom wordt met verse lijm het geheel weer vlak geperst en verlijmd. Gewoonlijk gebeurt dat met lijmtangen, maar waar dat niet kan, bijvoorbeeld door het te grote gewicht van die tangen of door onbereikbaarheid van de plek, wordt wel gewerkt met een vacuümpomp. Door middel van een zak of een plastic folie wordt een gedeeltelijk vacuüm op het materiaal aangebracht, wat daardoor aangedrukt zal worden. Als van tevoren dunne lijm onder het fineer gebracht wordt, kan dat aldus plaatselijk verlijmd worden. Een dunne plaat perspex verdeelt de druk van het vacuüm. Infrarood lampen houden de lijm tijdens het eerste persen vloeibaar.
De rechter kastzijde tijdens verlijming van het fineer
Een terugkerend aspect zijn altijd weer de eerdere reparaties aan een meubel. Sommige zijn zeer vakkundig uitgevoerd en soms hebben ze zelfs historische waarde. Wanneer het echter gaat om esthetisch storende en onvakkundige ingrepen of om reparaties die het meubel constructief schade berokkenen, is het zaak om in te grijpen. Bij onze kast was een aantal keer uitgebroken fineer en schildpad gerepareerd met slecht passend, detonerend materiaal. Bij de schildpad profiellijstjes langs de laderanden was duidelijk dat men bij deze eerdere reparaties niet de moeite had genomen het oorspronkelijke profiel nauwkeurig na te bootsen. (Met andere woorden: het kwartrond/bandje/insnede/schuine kant/kraal/bandje.) Met behulp van een op maat gemaakt schraap-schaafje lukte dat nu echter wel.
Reparatie fineer
Het schildpadschild, dat eerst aan de onderzijde met witte lijmverf bestreken was, werd daarvoor op een eiken steunlaag gelijmd. Het schaafje schraapte (de beitel had een snijhoek van iets meer dan 90° ten opzichte van het oppervlak) daarin het gewenste profiel, waarna het gepolijst werd tot het glom. Het nieuw geschraapte profiellijstje werd vervolgens op maat afgekort en ingepast.
Voor Tijdens Na
(Schildpadschild is één van de materialen die volgens de CITES verdragen niet langer verhandeld mogen worden ter bescherming van bedreigde dier- en plantensoorten. De oude voorraad van het museum zal dan ook op een gegeven moment uitgeput zijn, waarna we op vervangende materialen zullen overstappen. Collega’s hebben reeds veelbelovende resultaten geboekt met aangekleurd hoorn en uitgegoten gepigmenteerde gelatinelijm. http://www.cites.org/)
De afwerking van het meubel
Het subtiele contrast tussen het zacht glanzende palissander en de spiegelende schildpad werd enigszins verstoord door glimplekken van plaatselijk aangebrachte schellakpolitoer – het resultaat van een eerdere onderhoudsbeurt. Schellakpolitoer werd pas vanaf de 19de eeuw toegepast als afwerking voor met name mahonie meubelen. Om het originele uiterlijk meer recht te doen zijn de schellakretouches verwijderd met ethanol en de gehele kast is in de was gezet.
Kastdeur zonder afwerking (links) en in de was gezet (rechts)
Klik hier voor deel 1 over de kapitale kast.
Klik hier voor deel 2 over de kapitale kast.
Klik hier voor deel 3 over de kapitale kast.