Vergulde gordijnkappen onder de loep

De arbeidskracht komt in de persoon van de Portugese Rafaela Gomes. Zij kon na haar diploma-uitreiking aan Instituto Politécnica de Tomar werkervaring opdoen in het buitenland. De stageplek vond zij bij het Amsterdam Museum waar zij zich van april tot en met augustus onder andere bezighoudt met deze twee vergulde gordijnkappen uit de negentiende eeuw.

Als leek wist ik niet dat er zoveel komt kijken bij een restauratie en Rafaela wil ons dan ook graag stap voor stap meenemen in het restauratieproces.

Zo op het oog gaat het om neoclassicistische gordijnkappen. Deze stijl wordt ook wel Louis XVI genoemd. Op de achterzijde van de ene staat de aantekening ‘rechts’ op de andere ‘Amstel’. Dat zou kunnen slaan op de zijde waar de kappen horen te hangen. Ook de afmetingen (de ene kant van de kap is korter en schuiner dan de andere) geven een aanwijzing voor de plaatsing. Als we de kap nog beter bekijken zien we aan de achterzijde ook nog een heel klein stukje groene stof aan een spijkertje zitten. Ook dit doet vermoeden dat ze beide uit het huis komen, want de Herenkamer die nu blauw is, was vroeger groen.

Na de eerste observatie worden de gordijnkappen verder geanalyseerd. Uit welke materialen bestaan ze? Ze zijn van populierenhout, de gesneden ornamenten waarschijnlijk van linden. Rafaela bekijkt minuscule monsters onder de microscoop. Ook bestudeert zij de gordijnkappen onder uv-licht. Diverse lagen en materiaalsoorten fluoresceren in verschillende kleuren, waardoor Rafaela kan achterhalen waar ze mee te maken heeft.

Opvallend detail is dat de gordijnkappen twéé vergulde lagen hebben. Naar de reden daarvan kun je alleen maar gissen. Het opnieuw inrichten en decoreren van kamers is van alle tijden en het kan dus zomaar zo zijn dat de kappen na zoveel jaar opnieuw verguld zijn voor een onderhoudsbeurt. De eerste vergulding oogt tamelijk sleets. Op de gordijnkappen is duidelijk te zien dat er een ietwat donkerdere laag overheen zit en dat is niet alleen eeuwenoud vuil.

Het is ook duidelijk dat er twee decoratieve effecten zijn gebruikt; een matte en een hoogglanzende vergulding. Hiervoor worden twee verschillende technieken gebruikt, namelijk olievergulding en water- of polimentvergulding. Rafaela laat ons op de foto zien dat een deel van het ornament mat en een deel glanzend is.

De achterzijde van de ornamenten die op de gordijnkappen zijn gespijkerd, zijn heldergeel geverfd. Dit om geen goud te verspillen aan kanten die toch nauwelijks te zien zijn. Van deze gele verf heeft Rafaela een pigmentmonster laten analyseren door Luc Megens, werkzaam bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Uit XRF(röntgenfluorescentie)-onderzoek blijkt dat er loodchromaat in deze verf is verwerkt. In die tijd was dat heel gewoon, nu weten we dat lood slecht is voor de gezondheid. Loodchromaat is niet alleen giftig vanwege het lood, maar ook vanwege het beruchte chroom-6 dat er inzit. Rafaela werkt dan ook niet voor niets met een mondkapje voor en een installatie om de giftige stoffen direct op te zuigen.

Nadat Rafaela alle onderdelen heeft onderzocht is de tijd aangebroken om met de grote schoonmaak te beginnen. Bij de schoonmaak gaat het om het verwijderen van het losse vuil en vervolgens wordt de niet-originele bruine laag afgenomen. Met zelfgemaakte wattenstaafjes en een speciale mix worden alle onderdelen gereinigd. Ik spreek van een geheime mix, omdat de ingrediënten voor mij een beetje hocus pocus zijn. Rafaela vertelt dat er maar een heel klein beetje water aan de mix is toegevoegd, want water tast juist de vergulde lagen aan. Ook worden kleine stukjes verguldsel die loslaten opnieuw vastgelijmd. Om je een idee te geven: met een middagje schoonmaken kun je een jampot vullen met vuile watjes.

Als de schoonmaak helemaal voltooid is, is het voor Rafaela tijd om de ontbreken stukjes te inventariseren. Waar en wat ontbreekt er? Hoe moet het eruit komen te zien? Deze deeltjes, voornamelijk van de ornamenten, worden opgevuld of gereconstrueerd, bevestigd en verguld. Bepaalde stukje worden met behulp van een siliconen mal afgedrukt, andere delen zullen helemaal met de hand worden gesneden. Aan de bovenzijde van de kappen is duidelijk te zien dat daar ooit ornamenten hebben gezeten. Als achterhaald kan worden hoe ze eruit gezien hebben, dan zullen ze opnieuw gemaakt worden. Anders zal dit weggelaten worden, want het moet wel zo authentiek mogelijk blijven.

Ook de metalen gordijnrail, waar de zware gordijnen aan komen te hangen moet door de restauratoren, naar oud voorbeeld, worden vervaardigd. Wanneer dit gereed is, kunnen alle onderdelen van de gordijnkap weer in elkaar gezet worden, de oude ornamenten en de nieuwe metalen rail worden bevestigd aan sierrand.

Hierna worden de gordijnkappen weer ingepakt en tijdelijk opgeslagen in het museumdepot totdat het museum zover is om de Herenkamer op te knappen.

Mocht je je nu, net als ik, afvragen hoeveel tijd zo’n restauratie in beslag neemt: het analyseren en schoonmaken alleen al kostte minstens drie weken werk. Er komen ook nog spoedreparaties tussendoor. De inschatting van Rafaela is dat ze nog niet gereed zijn als zij half augustus weer naar Portugal vertrekt. Haar collega-restauratoren zullen het restauratiestokje van haar overnemen als het zover is. En Rafaela? Zij is, zoals ze het zelf zegt, vereerd dat ze heeft kunnen bijdragen aan de restauratie. Voortaan maakt zij deel uit van een stukje geschiedenis.