Frits haalde de opening niet meer, hij was te ziek om te komen. Veel van zijn vrienden waren er wel en we maakten foto’s om hem te laten zien hoe mooi het schilderij hangt in de Oude Kerk. Een week eerder had ik samen met Paul Koeleman aan zijn bed gezeten om samen met hem te bedenken welke tekst erbij moest komen.
Don’t let death stop you from travelling
Dit werd de tekst die nu bij het schilderij te lezen is: “In de zomer van 1989 wilde een bevriende schilder, Frits van Leeuwen, een autootje kopen. Ik leende hem geld. Hij kon het niet terugbetalen en maakte in ruil dit schilderij van mij, F. en P., drie Amsterdamse mannen, die al jaren lang een onstuimige en gecompliceerde driehoeksverhouding hadden. Op een warme zomerdag organiseerden we een grote vernissage om het te onthullen. We hadden het goed samen, bedachten idiote plannen zoals een bedrijfje met graven overal ter wereld, zodat je ook na je dood per urn kon blijven reizen: don’t let death stop you from travelling. Het was midden in de Aids epidemie en de dood was altijd dichtbij. Ik ben de man in het midden. De man links van mij stapte op en de man rechts van mij ging dood. Mijn eigen dood is nu ook nabij. Het schilderij mag naar het rondreizende Museum of Broken Relationships. Don’t let death stop you from travelling.”
Het schilderij in het Museum of Broken Relationships. Foto Marian van der Veen
Het was goed reizen met Frits. Samen met de man door wie we elkaar leerden kennen, keken we vanaf een terrasje in de straat van ons Parijse appartement naar de Tour de France die voorbij raasde. In 2004 maakten Frits en ik een reisje naar Venetië, een mooie plek om te herstellen van verbroken relaties. Frits treurde om zijn man, die ook Frits heette. Hij was het jaar ervoor gestorven. Ik had enkele jaren daarvoor op hun trouwdag de beide Fritsen en hun bruiloftsgasten rondgeleid door het (toen nog) Amsterdams Historisch Museum, omdat ze beiden zo dol waren op Amsterdam.
Geen woning, geen kroning
Frits was een geweldige gesprekspartner als ik werkte aan tentoonstellingen bijvoorbeeld over de geschiedenis van de Amsterdamse prostitutie (hij woonde vlak bij de Wallen) of Amsterdam en de Oranjes. Hij had nog een rol gespeeld tijdens de ‘Geen woning, geen kroning’ inhuldiging van Beatrix in 1980, toen hij samen met Hanneke Groenteman de activiteiten van de kraakbeweging versloeg voor Radio Stad. Eerder dit jaar was hij een van mensen die bij de Reinwardt academie sprak over de Aids quilt die nu in de Schuttersgalerij van het museum hangt. Hij was een van de initiatiefnemers van het Gay and Lesbian Switchboard en heeft in de jaren tachtig en negentig veel vrienden verloren aan Aids. Daar heeft hij ook zijn filosofische houding tegenover de dood geleerd.
Dodeneiland
Of het over de Amsterdamse geschiedenis of over liefdesperikelen ging: het was fijn om met Frits te praten. En om met hem op ontdekkingstocht te gaan. Frits hield van wandelen en van kijken. Een van mijn bijzonderste herinneringen aan hem is het bezoek aan het Venetiaanse ‘dodeneiland’ Isola di San Michele. Frits bekeek de graven met grote interesse: er moest een beslissing genomen worden over het graf van zijn overleden man. En toen zagen we een graf in de vorm van een tafel. Dat was het. En een aantal maanden later stonden we rond het tafelvormige graf op Zorgvliet toen dat ‘ingewijd’ werd met hapjes en drank. Ook met Allerzielen gingen we er wel eens heen.
De tafel van Frits
De echte tafel van Frits ga ik missen. Met het uitzicht op een van de drukste straten van Amsterdam in alle rust het leven doornemen. Of met veel drukte en lachen tijdens de zondagen het afgelopen jaar als hij zijn vrienden uitnodigde voor wijn en eten. De laatste maanden was hij steeds meer aan huis gekluisterd, maar in gedachten reisde hij nog volop, zeker als ik weer eens ergens geweest was waar hij zelf ook herinneringen aan had, zoals Suriname. Of we reisden naar dat andere verre land: je jeugd. Naar aanleiding van het Zwarte Pietendebat vertelde hij over zijn jeugd in Haarlem, toen hij als klein Indisch jochie gepest werd door andere kinderen en hoe de juf hem, nadat hij bruinverbrand op school kwam na de zomervakantie, naar huis stuurde om zijn nek te wassen.
Die bron van mooie verhalen is er niet meer. De plek blijft. Ik zal nooit langs zijn huis fietsen zonder aan hem te denken. En als ik ooit wat wil leren over hoe goed dood te gaan, dan kijk ik naar de filmpjes die hij ‘De Dingen en de Dood’ noemde en die hij regelmatig naar zijn vrienden stuurde, zodat er niet alsmaar over de ziekte gepraat hoefde te worden. Het laatste filmpje ging over het schilderij van de driehoeksverhouding en over het voorbereiden op de dood. Zijn schilderij en zijn verhaal blijven met het Museum of Broken Relationships rondreizen. Don’t let death stop you from travelling.