#020today: Wintergezicht Spui

“In de winter gold er altijd een verhoogde kans op brand. Als het bluswater onder een dikke korst ijs besloten lag, moest er worden gebijt. Bijten bij brand is echter net zoiets als een lek dak dichten bij regen: je bent eigenlijk al te laat. Niet zo verwonderlijk dus dat er per keur werd geregeld dat er bij vorst als voorzorgsmaatregel brandbijten moesten worden gehakt. Six van Chandelier vergat het niet te melden in ’s Amsterdammers Winter (1657):

De hele stad door wordt gebijt,
aan elke straathoek, om in tijd
van zorgelijke burenbrand
te hebben water bij de hand.

Op elk punt waar grachten samenkomen moest de bewoner van het hoekhuis een bijt hakken ‘van twaalf voet in ’t vierkant’. Dat is het oppervlak van vier tweepersoonsbedden! Hedendaagse wel te verstaan, dus geen maatje bedstee. Op het schilderij van Jan van Kessel zien we twee van zulke joekels van bijten linksonder en rechtsboven in de gracht.

Als de bijt ’s morgens weer dicht was gevroren moest het hoekhuis het ijs voor tien uur ’s morgens opnieuw openbreken. Ter compensatie van hun bijtplicht waren bewoners van hoekhuizen vrijgesteld van helpen of meebetalen aan de vestebijt.” (De ‘vestebijt’ maakte deel uit van de verdediging van de stad: het kappen van ijs uit de vestinggracht, ter voorkoming van een vijandige aanval over het ijs.)

“Voor schaatsenrijders, kolvers en sledemenners veroorzaakte dit stelsel van bijten, mét de ijsblokken die er vaak nog om heen lagen, uiteraard behoorlijk wat overlast.”

Op de foto hieronder zien we een bijzonder detail van het schilderij:
“Een staaltje 17e-eeuwse hygiëne: om wildplassen tegen te gaan bouwde men houten secreten onder de bruggen. Schuin voor de baanveger staat een dubbeldeks exemplaar. De bovenste, op de helling van de brug bij het Spui, watert af op het dak van de onderste. Dubbelfris!”

De citaten hierboven zijn van Niko Mulder en komen uit het boek Acht eeuwen schaatsen in en om Amsterdam (2011); dit is verkrijgbaar bij Verzamelkring De Poolster.