#020today: de zomer van 1540

“Wie de levensbeschrijving van de beroemde keizer Karel V leest, stuit op een bizar voorval. In 1540 maakt de keizer, die meestal in het buitenland op veldtocht is, een rondreis door zijn noordelijke gewesten. Op vrijdag 13 augustus arriveert hij vanuit Haarlem in Amsterdam, waar hij zijn intrek neemt in de herberg ‘Het wapen van Embden’ aan de westelijke (Nieuwen-)dijk langs het open damrak, het water dat de verbinding vormt tussen IJ en Dam. De volgende dag vertrekt hij alweer, hij houdt het in Amsterdam niet uit! Door de stank van het damrak en de grachten slaapt hij slecht en bij de oostelijke wind blijkt hij aan de verkeerde kant van het water te logeren. Het lijkt niet toevallig dat verscheidene statenleden in zijn gezelschap liever in Haarlem zijn gebleven.”

“Hier lijkt wat meer aan de hand te zijn dan een ingekort bezoek vanwege stank en vies water. Het wordt allemaal een stuk duidelijker als wij weten dat de zomer van 1540 een legendarische zomer is, een van de heetste en droogste van de afgelopen duizend jaar. Zeven maanden lang blakert de zon de aarde, met alle gevolgen van dien. Nog jaren later zullen de tijdgenoten elkaar herinneren aan het grote zonnejaar van veertig.”

“Analyse van de beschikbare data leert dat er in West-Europa van februari tot en met november 1540 nauwelijks tien keer nuttige regen valt, regen die de planten ten goede komt. Tijdens de voortdurende hitte van april tot september verdampt dat water snel.”

“Behalve aan drinkwater is er ernstig tekort aan brood, fruit en groenten. (…) In de volkswijken waar men dicht opeen aan vieze grachten woont, sterven veel mensen aan hittestress, uitdroging, dysenterie, pest en andere kwalen.”

Van het hier afgebeelde portret van Karel V uit de collectie van het Amsterdam Museum zijn zowel vervaardiger en datering onbekend. Wel weten wel dat het in het nieuwe stadhuis (het huidige Paleis op de Dam) heeft gehangen, omdat het schilderij wordt genoemd in de beschrijving van het stadhuis uit 1693 van Commelin.

Op het portret wordt de waardigheid van Karel V benadrukt. Aan de band om zijn hals hangt het ordeteken van het Gulden Vlies. Tot deze orde, ingesteld in 1430 door Filips de Goede van Bourgondië, behoorden de rijkste en bekwaamste edelen uit de Bourgondische en Habsburgse landen. In zijn hand houdt hij een papier met de tekst: "Tres illustre prince/ Charles par la diuine/ clemece empereur des/ Romains tousiours/ auguste Roy": De zeer doorluchtige vorst Karel, bij de gratie Gods Rooms keizer en immer verheven Koning.

Klik hier voor een link naar het object.