Van buffet tot albumkast?

De signatuur ‘P. Mazaroz fecit, Paris 1867’ op de binnenzijde van de rechterdeur, en de slagstempels ‘P. Mazaroz, R *’ en ‘nr. 7857’ op de onderdorpel geven duidelijkheid over de maker, plaats van vervaardiging en datering; zelfs een productienummer wordt gegeven.

Een dergelijk uitgebreid signeren van een meubel is ongebruikelijk.
Het meubel is dan ook geen standaard product en ook haar maker moet een tamelijk atypische figuur zijn geweest.
Om met het eerste te beginnen; het voor zijn formaat opvallend zware buffet van ca. 160 kilo is vervaardigd van gepatineerd notenhout met een groen marmeren (verde antico?) blad. (Door een kleursausje op het hout werd het zgn. ‘vieux bois’ – effect kunstmatig verkregen. Vgl. diverse door Guilmard gepubliceerde ontwerpen van Ribaillier-Mazaroz in genre renaissance stijl.) Het is zo rijk versierd met genre-renaissance beeldhouwwerk dat vrijwel geen onderdeel aan de zichtzijden van het meubel onbewerkt is gebleven.
Onmiskenbare blikvangers zijn de half-figuren van overhoeks geplaatste naakte atlanten en in het midden een herme, allen getooid met leeuwenhuid-schoudermanteltjes en fruit op hun hoofd. De deurpanelen vertonen classicistische arabesk motieven, de kastzijden hebben meer gestileerde decoratie.
De hoge kwaliteit van het vrije beeldhouwwerk maakt het meubel echt een visitekaartje van de maker, beeldhouwer en ontwerper Jean Paul Mazaroz.

Mazaroz – oorspronkelijk Mazarozi – was geboren in Lons–le–Saunier in de Franse Jura. Opgeleid als beeldhouwer vormde hij in Parijs een compagnonschap met zijn schoonvader, de meubelmaker-beeldhouwer Pierre Ribaillier. Hij nam deel aan allerlei grote tentoonstellingen en won prijzen in 1867 en 1878. Als leverancier aan het hof van Napoleon III, was zijn onderneming één van de meer succesvolle meubelproducenten van het Tweede Keizerrijk en daarna ook van de Derde Republiek. Mazaroz staat bekend als een veelzijdige figuur; bevriend met Gustave Courbet was hij naast beeldhouwer tevens een mecenas maar ook een publicist van essays over sociologische en economische thema’s.

Voor ons nu vooral relevant is dat hij zich afficheerde als ‘artiste-industriel’ nadat hij als meubelfabrikant machines voor zijn bedrijf had aangeschaft. Hoewel dit niet onmiddellijk zichtbaar is aan het buffet – beeldhouwwerk bleef bij uitstek een zeer arbeidsintensieve handmatig uitgevoerde bewerking – geeft het wel aan dat hij een open oog had voor moderne bedrijfsvoering. Dit gold zeker ook voor het aan de man brengen van de productie van zijn atelier; naast genoemde deelname aan tentoonstellingen liet hij als één van de eerste meubelfabrikanten uit die tijd zijn meubelen fotografisch vastleggen en de foto’s uitgeven in albums.

Een vergelijking van het afgebeelde meubel en ons buffet leert dat ze op de pilasters en de ladeknoppen na vrijwel identiek zijn.
Het museumbuffet vertoont bovendien enkele duidelijke aanpassingen; de vaste middenstijl met herme die aan de voorzijde het meubel in twee vakken verdeelde is ooit losgehaald en als sluitstijl gemonteerd op de linkerdeur. De rechterdeur is voorzien van een nieuwe espagnoletsluiting (slot met dubbele schoot naar onder en naar boven). Op deze wijze ontstond een bergmeubel met legplanken over de gehele breedte van de kast – heel praktisch voor bijvoorbeeld groot formaat albums of mappen.

Vorig jaar leverde oude fotografie nog meer interessante informatie. Op een ongedateerde foto van bankier en kunstverzamelaar Daniël Franken in diens studeervertrek staat op de achtergrond een wandmeubel van exact hetzelfde model als ons buffet. (Op deze foto had Bert Vreeken, voormalig conservator van het museum al eerder een vondst gedaan. Het textielpatroon van Franken’s bureaustoel bleek overeen te komen met de trijp die op de wand was toegepast in Herengracht 605, het woonhuis van het echtpaar Willet-Holthuysen.) De gelijkenis is groot; met een beetje goede wil zijn zelfs de ladeknoppen te ontwaren. De aanpassingen zoals de gewijzigde plankbreedte kunnen zo in verband gebracht worden met de veranderde functie die het Mazaroz eetkamerbuffet als opbergkast in een studeervertrek had gekregen.

Franken die een goede vriend van het echtpaar Willet-Holthuysen was, bezat net als zij een huis in le Vésinet, een voorstad van Parijs. Hij zou in 1896 als executeur-testamentair optreden na het overlijden van mevrouw Holthuysen. Hij adviseerde bovendien Frans Coenen, de eerste conservator van het museum dat naar mevrouw Holthuysens wens werd opgericht. Ook was hij eerste voorzitter van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap. Na zijn dood werden diverse voorwerpen uit zijn boedel gelegateerd of geretourneerd aan het Museum Willet-Holthuysen.
Hoewel hard bewijs vooralsnog ontbreekt, lijkt het dus aannemelijk dat onze albumkast-buffet afkomstig is uit het vroegere bezit van Daniël Franken. Het meubel is mogelijk samen met andere collectie – voornamelijk prenten – in 1898 terechtgekomen bij het Museum Willet-Holthuysen maar destijds niet als zodanig geregistreerd. Het betrof hier immers relatief moderne kunstnijverheid en kan aanvankelijk als onbetekenende ‘bijvangst’ beschouwd zijn door Frans Coenen.

Foto’s indien niet anders vermeld: Monique Vermeulen, Amsterdam Museum

Literatuur:
Ledoux-Lebard, D. ‘La maison Ribaillier et Mazaroz, sculpteurs ébenistes celèbres du XIXe siècle’, in: Estampille, 1986, febr., no. 189, 48-53
Ledoux-Lebard, D. Le mobilier français du XIXe siècle. Dictionnaire des ébénistes et menusiers, Les éditions de l’Amateur: Paris, 2000 475-477, 673, 675
Quelques meubles d’art de la fabrique Mazaroz-Ribaillier, 1855-1862 Bibliotheek Musée des arts décoratifs (BAD: N 72)