Intocht van Christus in Jeruzalem, Jan Luyken (1649-1712), 1690-1710, Collectie Amsterdam Museum

Intocht van Christus in Jeruzalem, Jan Luyken (1649-1712), 1690-1710, Collectie Amsterdam Museum

Het Illustere Broederschap van den Heiligen Lande

Aan het begin van de Zeedijk liggen aan het einde van de vijftiende eeuw twee kapellen, gebroederlijk naast elkaar. De grootste van de twee is de ‘Sint Oloffscapelle’ met ‘noch een ander daer neffens gemaekt nae de Capelle van Jherusalem met onze L. Heeren graff.

De Jeruzalemkapel wordt omstreeks 1490 gesticht door het 'Illustere Broederschap van den Heiligen Lande' waarvan de leden Jeruzalemheren of Jeruzalemvaarders genoemd worden. Het is een achthoekig kapelletje met een doorsnee van twaalf meter waarbinnen een kopie van het Heilige Graf is gebouwd. Als voorbeeld heeft de herhaaldelijk verwoeste en weer opgebouwde Heilige Grafkerk uit de twaalfde eeuw gediend, die de eerste christelijke keizer Constantijn in de vierde eeuw boven het graf van Christus in Jeruzalem heeft laten bouwen. Het broederschap bestaat uit een select gezelschap van aanzienlijke heren, die de pelgrimstocht naar Jeruzalem hebben volbracht en in Jeruzalem tot Ridder van de Orde van het Heilige Graf zijn geslagen. Dit ridderschap verleent hen het recht een uit Jeruzalem meegebrachte palmtak –de Jeruzalemveer-  te voeren.

Palmezel met Christus, Zuid-Duitsland, eerste helft van de 14e eeuw, Rijksmuseum Twenthe, Enschede

Palmezel met Christus, Zuid-Duitsland, eerste helft van de 14e eeuw, Rijksmuseum Twenthe, Enschede

Palmzondag

Een Amsterdamse keur uit 1498 beschrijft de wederwaardigheden van de heren. Elk jaar op Palmzondag lopen de Jeruzalemvaarders in processie door de stad. Zij trekken daarbij een houten Christus op een houten ezel op wieltjes voort. De rivaliteit tussen de Oude en de Nieuwe Kerk gebiedt dat de stoet met ‘ons heere god upten ezel’, de ene keer vanuit de Jeruzalemkapel naar de Oude Kerk en de andere keer vanuit de Heilige Stede naar de Nieuwe Kerk trekt. Twaalf met palmtakken zwaaiende mannen vergezellen de ezel. Zij symboliseren de twaalf apostelen en spelen zo de ‘Intocht van Christus in Jeruzalem’ na.

Palmzondagprocessie van Jeruzalembroederschap in Amsterdam. Afbeelding uit Le Long ‘Historische beschryvinge van de Reformatie der Stadt Amsterdam’, Amsterdam 1729

Palmzondagprocessie van Jeruzalembroederschap in Amsterdam. Afbeelding uit Le Long ‘Historische beschryvinge van de Reformatie der Stadt Amsterdam’, Amsterdam 1729

Het einde van de Jeruzalemkapel

De Jeruzalemkapel is echter geen lang leven beschoren. In de zeventiende eeuw verlaat het broederschap het inmiddels protestante Amsterdam. De kapel verslonst en vervalt. Uiteindelijk wordt het bedroevende beetje dat nog van de Jeruzalemkapel over is, in 1644 gesloopt om ruim baan te maken voor de almaar uitdijende Sint Olofskapel. Het Heilige Land ligt niet langer aan de Zeedijk.