Pelikaan voedt jongen

In een vroege voorloper van de middeleeuwse bestiaria, de Physiologus, wordt door een anonieme Griekse auteur beschreven hoe drie pas uit het ei gekropen en nog speelse pelikaantjes hun ouders per ongeluk met hun nog onwennige vleugeltjes slaan. Het geïrriteerde ouderpaar doodt hun kroost. Na drie dagen opent een berouwvolle moeder­ met haar snavel de rechterzijde van haar borst en besproeit de zielloze kleintjes met haar bloed. De pelikaantjes worden daarmee weer tot leven gewekt.

Christelijke toepassing

Dit motief wordt al vroeg door de christenen geadopteerd. De pelikaan wordt gelijkgesteld aan de lijdende Christus, die aan het kruis, het bloed uit zijn doorboorde rechterzijde vergiet ter verlossing van de zondige mensheid. De periode van drie dagen, die tussen de dood en de reanimatie van de vogeltjes ligt, wordt vergeleken met de dagen die Christus in het graf doorbrengt, waarna hij op de derde dag uit de dood verrijst. De pelikaan als symbool van de lijdende Christus komt al in de derde eeuw voor op vroegchristelijke lampen in Carthago. Het is de Italiaanse kunstenaar Giotto di Bondone (†1337) die als de eerste de pelikaan in de nabijheid van het kruis afbeeldt. Het wordt een geliefd onderwerp in de beeldende kunst.

De eucharistie

Aan het einde van de middeleeuwen krijgt de zichzelf liefdevol offerende pelikaan vooral een eucharistische betekenis. Tijdens het Laatste Avondmaal wordt de eucharistie door Christus ingesteld. Na het uitspreken van de instellingswoorden is Christus in vlees en bloed aanwezig op het altaar in de vorm van brood en wijn. Tijdens elke eucharistische viering wordt het offer van Christus, dat op Goede Vrijdag wordt herdacht, op onbloedige wijze herhaald.

Zo is de hele Passie van Christus in één symbool gevat.