Eenhoorns #Unicorn

De voorstudie is gemaakt door Artus Quellinus, een beeldhouwer uit Antwerpen, die tussen 1650 en 1658 veel ontwerpen maakte voor het nieuwe stadhuis, dat in een recordtempo werd gebouwd.

Wie heeft wel eens met verrekijker of zoomlens de eenhoorns op het paleis goed bekeken? Het is een bijzonder soort unicorns, ook wel hippocampussen genoemd: zeepaarden met één hoorn. Samen met zeegod Neptunus, leeuwen, goden met lauwerkransen, dolfijnen en vissen omringen ze de Amsterdamse stedenmaagd, met haar schild met de drie Andreaskruizen.  De stad Amsterdam, rijk geworden van de handel op de wereldzeeën, wilde graag in de decoratie op het enorme nieuwe stadhuis laten zien dat de zeegoden en mythische zeewezens haar gunstig gezind waren.

Vingerafdrukken

De afgelopen tijd werd de voorstudie van de Antwerpse beeldhouwer gerestaureerd en liep ik soms even binnen in het restauratieatelier, een van de fijnste plekken in het museum. Restaurator Paul Born liet me zien hoe dicht zo’n restauratie hem brengt bij de oude Quellinus: zijn vingerafdrukken zijn nog te zien in de rode terracotta van de voorstudie.

Bij mijn onderzoek naar misdaad was mijn oog gevallen op een gedetailleerde prent van het stadhuis waarop te zien is hoe op 4 april 1778 J.B.F. van Gogh vanwege het vermoorden van zijn ex-geliefde geëxecuteerd wordt op het schavot, dat tegen het stadhuis aangebouwd is. Dat gebeurde een paar keer per jaar. Mocht je de eenhoorns gaan bekijken, kijk dan ook even naar de voorkant van het paleis, waar de, inmiddels dichtgemaakte gaten waar de steunpalen van het schavot ingeschoven werden nog te zien zijn. Op de prent is ook het timpaan goed te zien met de drie gebeeldhouwde vrouwenfiguren erboven. In die tijd werden steden, landen en deugden vaak als vrouw afgebeeld. De rechtse vrouw met een weegschaal in haar hand verbeeldt de Gerechtigdheid. Dit beeld, ook uit het atelier van Quellinus, stond recht boven het schavot. Op de prent zijn de twee linker eenhoorns met hun uitstekende hoorns goed te zien.

Restauratiedilemma’s

Hebben de zeepaarden op de voorstudie eigenlijk ook hoorns? Ik liep weer naar binnen bij het atelier en Paul liet me de gaten zien in de hoofden van de eenhoorns. Eventuele hoorns zijn al lang verloren gegaan. Hij vond het een goed idee om te kijken hoe de voorstudie eruit zou zien met hoorns en knutselde vergulde minihoorns. Ze geven, zoals Paul zo mooi zegt, nog meer richting aan de hoofden van de paarden en als je goed kijkt naar het timpaan op het Paleis zie je ze ook echt uitsteken.

Helaas hangt de voorstudie inmiddels zonder gouden hoorns op zaal. Argument van mijn collega’s bij collectie om het niet te doen, is dat we niet weten of Quellinus ook echt hoorns heeft gemaakt voor zijn voorstudie, en dus ook niet of die dan van klei waren of verguld. Het leek mij, ondanks deze onzekerheden, leuk om de hoorns te laten zien. Of misschien juist vanwege de onzekerheden. Zo kunnen we aan de bezoekers laten zien welke beslissingen je moet nemen bij restauraties.

#Unicorn

En verder is het natuurlijk ook slim om in te spelen op de enorme populariteit van eenhoorns. Instagram telt meer dan 10 miljoen foto’s en berichten die zijn getagd met #unicorn. Beelden van eenhoorns, witte paardachtige beesten met één hoorn, zijn al populair sinds de oudheid, onder andere vanwege de magische krachten die worden toegeschreven aan de hoorns. Volgens de mythen kunnen eenhoorns alleen getemd worden door maagden. De laatste decennia zijn ze via allerlei routes onderdeel geworden van de populaire cultuur. In de Harry Potter-boeken drinkt Voldemort van het zilverkleurige bloed van een eenhoorn om in leven te blijven.  

Nog steeds is er een verband tussen maagden en eenhoorns. Vooral bij kleine meisjes zijn eenhoorns populair vanwege het karakter Twilight Sparkle in de film My Little Pony  De connectie tussen eenhoorns en maagdelijkheid werd wreed verbroken door Queen of rap Nicki Minaj in de videoclip Make Love, die ze in 2017 uitbracht met rapper Gucci Mane. In video vol schaars geklede vrouwen en dure auto’s is Nicki te zien terwijl ze zingend en zeer suggestief een opblaasunicorn berijdt. Sindsdien is er geen zwembad waar niet minstens één opblaasbare eenhoorn ronddrijft.

LGBTI

Opmerkelijk is ook hoe de LGBTI-gemeenschap de eenhoorns omhelsd heeft. Op de website Gaystarnews  worden ze de ‘queer icons of our time’ genoemd. En onder een foto van half blote, met regenbogen en plastic eenhoorns uitgedoste homomannen wordt uitgelegd waarom. Het heeft te maken met het gevoel van ‘anders zijn’, met de mogelijkheid om te transformeren en natuurlijk met het verspreiden van regenbogen, zoals deze clip van Space Unicorn laat zien. Geen wonder dat in de zomer van 2018 boven de binnenplaats van het Amsterdam Museum tijdens de COC’s Shakespeare Club in het kader van Pride naast vlaggen voor alle identiteiten binnen de LGBTI-gemeenschap ook wat plastic eenhoorns hingen.