Santigron

De weg erheen gaat langs kleine landbouwbedrijven. We praten over de veranderingen in het dorp sinds hij daar in 1969 geboren is. Er was nog geen weg, het dorp was alleen per boot te bereiken. In 1978 kwam de weg, maar pas met het asfalteren in 2010 is Santigron ook in de regentijd – zoals nu – makkelijk te bereiken. Elektriciteit was er vroeger alleen tussen 6 en 10 ’s avonds, als er tenminste brandstof was voor de generator. Nu is Santigron aangesloten op het net. Er kwamen koelkasten en wasmachines en de vrouwen wassen niet langer in de rivier.

We rijden het dorp binnen over de Kapitein Mallieweg. Een kapitein is een van de bestuurders van een marrondorp. Kenneth vertelt dat Mallie de eerste was die toestond dat er een school kwam in het dorp. Na een incident betreffende een houtkapvergunning die mensen niet konden lezen, besloot hij dat de jeugd moest leren lezen en schrijven.

Krappanoten

Kenneth brengt me naar het deel van het dorp waar de familieleden van zijn moeder wonen. Lo heet deze matrilineaire familiegroep. Zijn moeder is thuis, bezig met het verwerken van krappanoten tot olie.

Bij een opdracht tijdens de cursus om over een voorwerp te vertellen, had Kenneth een akposokpo gekozen, een houten stamper die een man maakte voor zijn vrouw om de vloer van het huis aan te stampen. Kenneth’s moeder haalt haar stamper tevoorschijn, een inmiddels ouderwets voorwerp, want de vloeren van de (merendeels stenen) huizen zijn nu van beton. Ook de pers, naast de buitenkeuken, om suikerrietstengels te persen, wordt niet zo vaak meer gebruikt. We lopen door het dorp, naar het wijkje van een andere lo, waar ook weer vrouwen in pangi (omslagdoek) krappanoten aan het verwerken zijn. De onverharde  grond is modderig van de regen. Tussen de stenen huizen staan enkele oude huizen met traditioneel Saramaccaans houtsnijwerk. Er is nog maar één man die de kunst beheerst. Hij is een nieuw huis aan het bouwen, van stenen en beton, maar wel met een prachtige bewerkte houten deur. Jongeren zijn niet geïnteresseerd om het vak te leren. Net zo min als ze nog voor hun aanstaande vrouw de traditionele uitzet van glimmende pannen kopen, die eigenlijk vooral dient om te pronken.

Voorouders

Elk lo-wijkje heeft een paal met gekleurde, geruite lappen eromheen gebonden, meestal met een fles drank ervoor. Dat is de plek waar de voorouders zetelen, die regelmatig aangeroepen en geraadpleegd worden. Daarnaast zijn er houten hutten voor de verschillende winti (geesten), de ingang afgeschermd met een lap. Vlak bij de oude ingang van het dorp, staat een hutje met veel rode lappen, en typisch inheemse versieringen, van rode wol. Dat is de plek waar een indiaanse winti geest zich manifesteert. De marrons weten en respecteren dat de inheemsen er waren voor hen, en hebben deze geest verwelkomd in hun pantheon.

We lopen naar Saramacca-rivier die traag voorbij stroomt. Vroeger lag de steiger helemaal vol met boten, elke man had zijn eigen boot. Nu is het leeg, op een kleine houten boot na, een eerste proef van wat jongeren die toch wilden leren een boot te bouwen. Nog steeds praat het dorp over de boot die koningin Juliana gekregen heeft bij haar bezoek aan Suriname in 1955. Is die er nog, willen ze heel graag weten. Op deze amateurfilm is de korjaal te zien tijdens de 'bevolkingsdemonstratie' (27'15"). Ik ga in Nederland informeren bij het Koninklijk Huis Archief.

Vrouwenhuis

Terug in het dorp komen we bij de oorspronkelijke entree vanaf de rivier - een poort met palmtakken. Ook daar heeft Kenneth al over verteld in de training. Het is de plek waar de geesten een ‘scan’ maken van de bezoekers, om hun intenties te peilen. Vlak naast de poort, officieel buiten het dorp, staat het vrouwenhuis, waar vrouwen verblijven tijdens hun menstruatie. Het paarsig-rose vrouwenhuis steekt heftig af bij de gedekte kleuren van het dorp. Kenneth vertelt dat Bouterse, tijdens een van een zijn pre-verkiezingsbezoeken, informeerde naar de wensen van de Santigron-bewoners. De vrouwen wilden graag een nieuw stenen huis. Het vrouwenhuis zou eigenlijk paars moeten worden, de kleuren van de NDP, maar de vrouwen gaven de voorkeur aan roze. Het werd een paarsig-roze compromis.

Er zijn nog twee andere plekken die buiten het eigenlijke dorp liggen. De Rooms-katholieke school en de katholieke kerk. Ik ben geschokt door het verhaal over predikant van de Evangelische Broeder Gemeente die een van de aan een winti gewijde gebedshutten overhoop haalde, om aan te tonen, dat er dan echt niets zou gebeuren. De EBG moest Santigron verlaten. Later kwamen de katholieken, die een kerk en een school bouwden. Ook een eindje buiten het dorp ligt een klein vakantieverblijf: een paar huisjes met bedden en douche en een overdekte eetruimte. Gilles Plantsoen staat op een bordje. Het verwijst naar de gepensioneerde Nederlander, die het kleine resort runde. Hij werd ziek en overleed. Het wachten is op nieuwe plannen om toeristen te trekken. Ik voel me zeer welkom, als ik samen met Kenneth door het dorp loop en her en der een praatje maak, terwijl hij me van alles vertelt. Ik zou me minder op mijn gemak voelen als ik met tien andere toeristen in korte broek tussen de huizen door zou lopen, zoals op deze video. 

Winti van de tapijtslang

Dankzij Marian Markelo en het Kabramasker heb ik de afgelopen jaren veel over winti gehoord. Winti is de religie die zich ontwikkelde op de Surinaamse plantages en onder de Marrongemeenschappen, vanuit de oorspronkelijke Afrikaanse religies en met inheems Zuid-Amerikaanse invloeden. Na de afschaffing van de slavernij werd winti verboden in een poging de voormalige slaven te kerstenen. Pas in 1971 werd het verbod opgeheven. Overal in Santigron staan hutten die gewijd zijn aan de verschillende winti’s, de geesten van de aarde, van de lucht, van het bos. Het zijn iets meer dan manshoge houten bouwsels, waarvan de ingang afgesloten is met een gekleurde lap stof. Vlak bij het huis van Kenneth’s moeder staat een hut voor de winti van de tapijtslang, of Fodu winti. Het is een populaire winti, die welvaart kan brengen. Binnen staat een altaar met een beeld van een slang, met offers, zoals flessen bier, whisky en zelfs champagne. De lappen stof in de ruimte vertonen sporen van de witte pimba die tijdens ceremonieën gebruikt wordt. Op bepaalde momenten manifesteert de winti zich in een medium, een man of vrouw, die dan in trance raakt en als het ware ‘overgenomen’ wordt door de winti. Het is een gecompliceerde religie, niet iets om even in een blog uit te leggen. Door het bezoek aan Santigron heb ik wel het gevoel gekregen er meer van te begrijpen. En vooral is het tastbaarder geworden.

Bewogen Koper

Kenneth’s kennis van winti verdiepte zich doordat hij jaren basgitaar in de kawina-band van Baas Maal gespeeld heeft. ‘Ken je de film Bewogen Koper?’ Zeker ken ik die prachtige documentaire over koperen blaasinstrumenten gebaseerd op het onderzoek van antropoloog Rob Boonzajer Flaes. Kenneth komt voor in de film, maar hij heeft hem nooit gezien, omdat het optreden bij de première in Nederland helaas niet door ging. Ik beloof op zoek te gaan naar een DVD of digitaal bestand. De band viel uiteen en Kenneth ging spelen bij Stimofo. De rest van de terugweg gaat het over spelen op feesten en winti-pre’s, over het verschil in wintibeleving tussen marrons en creolen in de stad. Er is zelfs een winti-feest dat bal masker genoemd wordt, waarbij mensen historische kostuums uit de slavernijtijd dragen. Ik vertel Kenneth over het Winti Bal Masqué in de Laurenskerk. Met een hoofd vol indrukken en een iphone vol foto’s keer ik terug in de stad.

Ook op bezoek in Santigron? Kenneth is tourguide en leidt mensen rond door heel Suriname en ook door zijn eigen dorp. Contact: kennethlazo@yahoo.com of +5978529509