Rogge-Lelie door Alida Withoos

Rogge-lelie, ca. 1680-1701
Alida Withoos (ca. 1661-1730)
37,0 x 24,3 cm, waterverf op papier

Vrouwelijke kunstenaar
Alida Withoos groeide op in een kunstenaarsfamilie. Haar vader, Matthias Withoos (1627-1703) was een bekende schilder in haar geboorteplaats Amersfoort. Alida kreeg samen met haar broers en zussen teken- en schilderles van haar vader. In de zeventiende eeuw was het voor vrouwen niet gebruikelijk om praktisch onderwijs te volgen buiten hun eigen huis. We zien dan ook vaak dat vrouwelijke kunstenaars het vak leren van een man uit hun directe familie. Het gezin Withoos vluchtte in 1672 voor de Franse invasie in de Republiek en trok naar Hoorn. Daar werkte Alida hoogstwaarschijnlijk samen met haar vader in zijn atelier. De werken van de familie lijken populair geweest te zijn in Hoorn. In boedelinventarissen uit die tijd komen veel ‘Withoosjes’ aan de muren van de huizen voor. Alida trouwde in 1701 op rijkelijk late leeftijd met kunstenaar Andries Cornelisz van Dalen (1672-1741), eenmaal getrouwd kon ze waarschijnlijk geen kunstwerken onder haar eigen naam maken. Getrouwde vrouwen waren toentertijd niet handelingsbekwaam en waren voor veel zaken afhankelijk van toestemming en goedkeuring van hun man. Het is mogelijk dat Alida samen met haar man kunst maakte. Er zijn geen kunstwerken van Van Dalen overgeleverd dus dit is niet vast te stellen.

Botanische opdrachten
We weten echter dat voor 1701 Alida Withoos zelfstandig werkte, de Rogge-lelie is daar een voorbeeld van. Withoos kreeg verschillende opdrachten verspreid over de Republiek. Zo kreeg ze een betaalde opdracht voor 13 tekeningen in de Moninckx-Atlas. Deze atlas bestaat uit een serie van negen boeken met 425 tekeningen in opdracht van burgemeester Joan Huydecoper (1625-1704) en koopman Jan Commelin (1629-1692). De mannen hadden samen de nieuwe Hortus Medicus (de huidige Hortus Botanicus) in Amsterdam opgericht en wilden hun plantenverzameling vast laten leggen. Huydecoper was naast burgemeester ook bewindhebber van de VOC en Commelin handelde voornamelijk in uitheemse kruiden. Door deze connecties konden zij vele planten en zaden uit de hele wereld naar Amsterdam halen om hier verder op te kweken.

Alida Withoos heeft ook voor de botanist Agnes Block (1629-1704) gewerkt. Block nodigde haar uit om te tekenen op de Vijverhof, haar buitenplaats aan de Vecht. Op deze buitenplaats kweekte Block diverse soorten exotische planten. Dit deed zij onder andere door 24 uur per dag vuur te stoken in glazen kassen, om zo de temperatuur warm genoeg te houden voor de tropische planten. Haar inspanningen zorgde ervoor dat Block de eerste ananas kweekte buiten de tropen. Withoos kreeg de opdracht om deze ananas vast te leggen, deze tekening is helaas verloren gegaan. Misschien is deze Rogge-lelie wel een van de tekeningen die Alida op de Vijverhof heeft gemaakt?

Tot in de kleinste details
Als je goed naar de tekening kijkt zie je hoe gedetailleerd de verschillende onderdelen van de plant zijn weergegeven. Deze details waren belangrijk voor de botanisten, tijdens hun studie in de plantenwereld hadden ze immers als doel de planten zo nauwkeurig mogelijk te bestuderen en vergelijken. Let in deze tekening vooral op de kleurovergangen van oranje naar rood, of de verschillende kleuren groen in de stengel. Alida Withoos heeft deze tekening met waterverf  gemaakt, een lastig medium waarbij fouten moeilijk hersteld kunnen worden. Om deze kleuren zo precies weer te geven moet Alida dus over een zeer goede techniek beschikt hebben. Het penseel dat ze gebruikt heeft zal slechts enkele haren gehad hebben: echt vakwerk.