Uit bodemvondsten blijkt dat al in de prehistorie mensen hebben rondgelopen op de plek waar nu Amsterdam ligt. Pas veel later, vanaf het jaar 1000, wordt het zompige veengebied stukje bij beetje ontgonnen. Er komt een dam in de monding van de rivier de Amstel. Die dam groeit uit tot een plein, met daar omheen een dorpje: van Amstel-dam tot Amsterdam. Makkelijk bouwen is het niet op de drassige bodem, maar de plek is gunstig voor de handel over het water.
Rond het jaar 1300 krijgt Amsterdam stadsrechten. Er wonen dan zo’n duizend mensen, een fractie van het aantal inwoners van steden als Venetië en Constantinopel uit die tijd. Maar in de late Middeleeuwen gaat het opeens snel. Amsterdam ontwikkelt zich tot een bruisende havenstad, waar handelsschepen uit de wijde omtrek aanmeren. Duits bier, graan en hout uit Noord-Europa, haring uit de Noordzee: in de stad aan de Amstel is het allemaal al te koop.
Schoen, 1275-1299
Voetafdruk uit de Middeleeuwen
Wie zou deze schoen hebben gedragen? Al wat we weten is dat hij van leer is en dat hij gemaakt is in de late 13de eeuw. Af en toen duikt er zo’n schoen op bij een opgraving. Deze is gevonden in de grond onder het Damrak. Zomaar een schoen van ruim 700 jaar oud, van zomaar een Amsterdammer.
Pelgrimsinsigne Maria met Kind, (Maria Aquensis), Tunica, Vera Icon, Aken, 1400-1450, Bureau Monumenten & Archeologie, Amsterdam
Wonderlijk souvenir
In 1345 voltrekt zich een wonder. Een heilige hostie, uitgebraakt door een zieke, blijkt letterlijk vuren te doorstaan. Dankzij dit 'Mirakel van Amsterdam' ontwikkelt de stad zich tot een bedevaartsoord. Pelgrims komen van heinde en verre naar
Amsterdam. Als aandenken kopen ze pelgrimsinsignes, zoals dit kruisbeeldje. Dit exemplaar verbeeldt de heilige
hostie, aan weerszijden vastgehouden door twee engelen.
Allaert Claesz. Rot van de kloveniers met twee schutterskoningen, 1534. Collectie Amsterdam Museum SA_7300.jpg
Veilige stad
In de late Middeleeuwen zorgen de schutterijen voor handhaving van de openbare orde en de verdediging van Amsterdam. Rond 1520 komt er een nieuw schuttersgilde bij, de Kloveniers. Ze danken hun naam aan hun primitieve geweren, die ook wel ‘klovers’ worden genoemd. De mannen middenvoor op het groepsportret dragen de eretekenen die wijzen op hun status als ‘schutterskoningen, de winnaars van de jaarlijkse schietwedstrijd.