Bongen commode totaal Detail voorzijde met signatuur
De commode is gedecoreerd met marqueterie; houtinlegwerk met voorstellingen van bloemen en een vaas. Deze voorstellingen en het omliggende fineer waren oorspronkelijk bont van kleur. Jarenlange blootstelling aan licht heeft helaas een sterke verkleuring van het 18de-eeuwse hout veroorzaakt en het meubel is nu hoofdzakelijk geelbruin van tint.
Bloemboeket van de zijkant
kleurreconstructie
Om een idee te krijgen van de oorspronkelijke kleurstelling van sterk verkleurde kunstobjecten wordt tegenwoordig bij tentoonstellingen wel met gekleurd licht geëxperimenteerd. Hiermee kan een verkleuring tijdelijk ongedaan gemaakt worden zonder het object aan te raken. In de Verenigde Staten is bijvoorbeeld een groep schilderijen van Rothko met digitale projectoren geretoucheerd.
Federica van Adrichem, studente aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) heeft deze techniek in het kader van haar studie conservering en restauratie van cultureel erfgoed succesvol toegepast bij meubelen van Piet Kramer uit de collectie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Onlangs was ook een toepassing te zien op een tentoonstelling bij Bijzondere Collecties van de UvA aan het Rokin
Waren de meubelen van Kramer relatief simpel van vorm en grotendeels monochroom, nu wordt de lat aanmerkelijk hoger gelegd en wil Federica de commode van Bongen met licht retoucheren. Het uitlichten van een meubel met divers gekleurde, gedetailleerde marqueterie is een gecompliceerde klus. Federica werkt hierbij samen met ondergetekende en kan de hulp inroepen van Maarten van Bommel, Hoogleraar Natuurwetenschappelijke aspecten van conservering en restauratie van roerend cultureel erfgoed aan de UvA, van Han Neevel, Specialist analytisch chemisch onderzoek van de RCE en van Frank Ligterink, conservation scientist bij de RCE.
Zo’n kleurreconstructie begint met vaststellen hoe de oorspronkelijke kleurstelling vermoedelijk geweest is.
Vers purperhart en rozenhout naast het verkleurde fineer
De kleur van de achtergrond van de marqueterie en van het kader eromheen , respectievelijk purperhart en rozenhout, is eenvoudig genoeg te bepalen door vergelijking met vers hout van dezelfde soort. De marqueterie van bloemen en bladeren is echter vervaardigd van hulst, een vrij bleke houtsoort die kunstmatig gekleurd is met beitsen. Om hiervan de grotendeels verdwenen tint te kunnen vaststellen, is eerst gekeken welke soort bloemen zijn afgebeeld.. De heer Sam Segal, een bekend specialist op het gebied van bloemen en planten op oude afbeeldingen, herkende op basis van foto’s o.a. rozen (rozerood), narcissen (wit en geel), papaver (rozerood) en aurikel/primula (blauw).
Detail inlegwerk met restanten kleur
Voor meer specifieke informatie omtrent de gebruikte kleur is vervolgens met natuurwetenschappelijke analysetechnieken gezocht naar de chemische restanten van de gebruikte beitsen.
Geavanceerd onderzoek
Vorige maand werden metingen gedaan aan het meubel en zijn monsters genomen om te kunnen vaststellen wat voor beitsen gebruikt zijn.
Han Neevel doet een meting op een lade Detail 
Röntgen Diffractie Fluorescentie (XRF) is toegepast om metaalzouten te kunnen aantonen die gebruikt zijn in de beitsen. Het voordeel van deze analysetechniek is dat zonder verstoring van het object metingen gedaan kunnen worden. Voor de analyse van organische bestanddelen met High Pressure Liquid Chromatograhpy (HPLC) is wel monstermateriaal nodig; minieme schraapsels van de onderzijde van fineerfragmenten volstaan.
Overzichtsfoto atelier Maarten van Bommel neemt monsters
Het komt zelden voor dat een meubel zo uitvoerig met geavanceerde technieken op kleurstoffen onderzocht wordt. Begin juli verwachten we de eerste resultaten , die ongetwijfeld zullen bijdragen aan de kennis over het kleurgebruik van de Amsterdamse meubelmaker Andries Bongen.
We houden u op de hoogte.
Jaap Boonstra
Federica van Adrichem