#020today: Burcht van Berlage

Komend weekend (12 en 13 september 2015) is er weer Open Monumentendag, dit jaar met als thema ‘Kunst & Ambacht’. In Amsterdam houden liefst zestig monumenten open huis. In deze blog hebben we gekozen voor een locatie waar kunst en ambacht op een bijzonder prachtige manier samenkomen: de Burcht van Berlage, het indrukwekkende gebouw van de Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkers Bond (ANDB) uit 1900. In de collectie van het Amsterdam Museum bevindt zich een schilderij, waarop het monumentale trappenhuis nauwgezet is weergegeven.

Trappenhuis van het bondsgebouw van de Algemene Nederlandsche Diamantbewerkers Bond. (Henri Polaklaan, Amsterdam), 1900-1970

Voor wie het niet weet: dit indrukwekkende gebouw is te vinden in de statige laan tegenover de hoofdingang van Artis, op het adres Henri Polaklaan 9. De oorspronkelijke straatnaam was Plantage Franschelaan, maar in 1946 werd deze omgedoopt in Henri Polaklaan. Henri Polak (1868-1943) was de drijvende kracht achter de totstandkoming van het gebouw van de ANDB, de bond waarvan hij voorzitter was. Op dit schilderij is op de voorgrond een buste van Henri Polak te zien.

Burcht van Berlage, Foto Open Monumentendag Amsterdam/Paul Nieuwenhuizen

In de gids Open Monumentendag Amsterdam 2015 wordt de Burcht van Berlage toegelicht met onderstaande tekst.

Gidstekst

Vanwege het robuuste uiterlijk krijgt dit oudste vakbondsgebouw van Nederland in 1900 al snel de bijnaam De Burcht. De voorgevel met toren en kantelen biedt een strijdvaardige aanblik. Vanuit het donkere ingangsportaal komt men in het hoge, lichte trappenhuis. De wanden zijn bekleed met geel en wit geglazuurde bakstenen. Door het glazen dak valt het daglicht binnen. Een grote smeedijzeren lantaarn verlicht de ruimte ’s avonds.

Architect H.P. Berlage verbeeldt hier de opgang van de arbeidersbeweging; vanuit het donker van de onderdrukking naar het stralende licht van de klasseloze maatschappij. Op een aantal plaatsen is nog meubilair van Berlage aanwezig. Muurschilderingen en andere kunstwerken van vooraanstaande kunstenaars, ondersteund door poëtische teksten, bezingen de rooskleurige toekomst die het socialisme zal brengen.

Functieverandering

Na de opheffing van de diamantbewerkersbond kwam het gebouw in 1958 in gebruik bij de Metaalbedrijfsbond en in 1991 kreeg het een aantal jaren een museale functie als Nationaal Vakbondsmuseum.

Sinds 2011 heeft 'De Burcht' een multifunctionele bestemming: die van wetenschappelijk bureau van de vakbeweging, in combinatie met conferentiegelegenheid en trouwlocatie. De huidige gebruikers van het gebouw kunnen hierbij genieten van het resultaat van de enkele jaren durende restauraties, waarbij dit kroonjuweel van de vakbeweging nagenoeg in de oorspronkelijke staat werd teruggebracht.

Schilderij met vraagtekens

Het schilderij van het trappenhuis van het ANDB-gebouw behoort tot de museumobjecten, waarvan we weinig weten. In 1970 werd het door het Amsterdam Museum aangekocht bij Veiling De Zon. In het jaarverslag van de gemeentemusea uit 1970 staat: “Het schilderij is van onbekende hand. De strakke en minutieuze schilderwijze vertoont sterke verwantschap met het werk van Sal Meyer.”

De vervaardiger is dus onbekend, evenals wanneer het is gemaakt. Opvallend is dat dit vrij grote olieverfschilderij van 99 bij 75 cm. enerzijds zeer toegewijd en met veel precisie is geschilderd, maar anderzijds dat een goedkope materiaalsoort is gebruikt: karton. Zou de maker mogelijk gezocht kunnen worden in de omgeving van de ANDB-leden, als uiting van trots op hun vakbondspaleis?

Kijk hier voor meer informatie over dit object.