Verspieders van het Heilige Land Kanaän
De bron
Augustinus (354-430), één van de vier kerkvaders, vergelijkt Christus met een tros druiven. Hij beroept zich op twee passages uit het Oude Testament. In het boek Numeri worden verspieders vooruitgestuurd om het beloofde land Kanaän te verkennen. Het land van melk en honing. Zij keren terug met een tros druiven aan een draagstok. (Numeri 13:17-27). Een verwijzing naar de Eucharistie, die tijdens het Laatste Avondmaal, dat Christus met zijn leerlingen vierde, werd ingesteld. In de tweede passage, uit Jesaja, wordt beschreven hoe een zich wrekende God de onderdrukkers van het Joodse volk vertreedt in de wijnpers van zijn toorn. (Jesaja, 63:1-6)
Jezus in de mystieke wijnpers, Keulen, 1450-1500. Collectie: Universiteitsbibliotheek Radboud Universiteit
De mystieke wijnpers
De late Middeleeuwen leiden hieruit het motief van Christus in de Mystieke Wijnpers af. Slechts in een lendendoek gekleed, getooid met de doornenkroon en met de vijf wondentekenen, plet Christus druiven in een trog. Hij wordt daarbij zelf door de balk van de wijnpers, als ware hij de tros druiven van Augustinus, meegeperst. Het bloed dat uit zijn wonden stroomt vermengt zich met het sap van de druiven en wordt opgevangen in één of meerdere kelken.
De mystieke wijnpers in kruissteek
Deze voorstelling is eveneens een verwijzing naar de Eucharistie. Het toont de gelovige dat de geconsacreerde wijn, volgens de leer van de Katholieke Kerk, het bloed is van Christus. Op voornamelijk Noord-Hollandse merklappen wordt een symbolische weergave van de wijnpers aangetroffen. Deze vorm bestaat uit twee stijlen met twee dwarsbalken, soms gelijkend op een hoofdletter H, waartussen een groot hart is gevat. Het Hart van Christus, dat als zelfstandig object vereerd wordt. Boven het hart bevindt zich een vogel die met een schroef de pers aandraait. De overige vogels rondom de pers verbeelden vermoedelijk het opstijgen van de ziel. Ook de vereenvoudigde versie was populair en kwam regelmatig voor op allerlei doeken. Maar de bedreven, niet altijd katholieke vingertjes, die dit motief in hun handwerkproeven verwerkten van de betekenis doordrongen waren, dát blijft voor altijd een raadsel.
