De entree ziet er kleurrijk uit dankzij de street art van kunstenaarsduo Favela Painting (Haas&Hahn) die eerder werk maakten in een favella in Rio de Janeiro. In deze video is te zien hoe de nieuwe bewoners met elkaar in contact kwamen door mee te schilderen. De street artists willen ook graag de binnenplaats aanpakken. Tijdens de open dag vrolijken het springkussen en de schmink tafel de boel wat op, maar het blijft een gevangenis.
Op weg naar één van de voormalige cellen-eenheden raak ik in gesprek met een man die achttien jaar als bewaker gewerkt heeft in de 'Penitentiaire Inrichting Amsterdam Over-Amstel'. We komen toevallig journalist en Raad van Cultuurlid Özkan Gölpinar tegen. Hij heeft ook verhalen van achter de schermen, omdat hij ooit bij Justitie werkte. De bewaker is bijna nostalgisch over ‘zijn’ oude gevangenis. Hij vertelt ons wat er veranderd is sinds de transformatie tot AZC. Een likje nieuwe verf, in de cellen is een koelkast geplaatst en een kleine flatscreentelevisie. De gedetineerden konden wel een televisie huren, maar dat ‘was zo’n dikke’. De deuren gaan niet meer op slot en er komt niemand langs voor het dagelijks onderzoek naar verboden spullen, verstopt in de cel.
Voormalige cel, binnenkort woonruimte asielzoeker. Foto Özkan Gölpinar
Lamellen
De tralies zijn er nog, horizontale ijzeren balken. De Bijlmerbajes had aanvankelijk geen tralies, het ‘onbreekbare’ glas, de hoogte en muren zouden afdoende moeten zijn. We krijgen verhalen te horen over ontsnappingen: een biljarttafel ging door het – toch niet onbreekbare – raam en de gedetineerden gingen erachteraan; een verwisseling met een tweelingbroer en de spectaculaire ontsnapping van een man die de ophanghaken uit een plank geschroefd had en daarmee aan zijn handen en voeten, ‘als Spiderman’, was ontsnapt. Meteen werden alle haken verwijderd uit alle cellen. De vele ontsnappingen leidden ertoe dat in 1992 tralies voor de ramen kwamen, al werden deze lamellen gepresenteerd als ´zonwering'. Het was te duur om ze weg te halen voor het AZC, vertelt onze bewaker. ´The doors are not locked anymore but the nagging feeling remains that we still have to figure out what humanity means.´schrijft Özkan Gölpinar op Facebook bij deze foto.
Koken
De keukens zijn opnieuw voorzien van fornuizen, zodat de nieuwe inwoners zelf kunnen koken. De Schipholbrand (2005) had ook gevolgen voor de Bijlmerbajes: de kookgelegenheid die er aanvankelijk was, werd weggehaald. Tijdens de open dag is een afdeling opengesteld, waar nog geen asielzoekers wonen. Eenpersoonscellen rondom een open ruimte met biljard en tafeltennistafel. Op een andere verdieping zijn grotere ruimtes, net zo Spartaans als de cellen, geschikt gemaakt voor gezinnen met kinderen. Er is een centraal kinderdagverblijf voor de jongste kinderen, waar ook de moeders elkaar kunnen ontmoeten. Er zaten ruim 700 gedetineerden, binnenkort is er plaats voor zo´n 1.000 asielzoekers.
(Vlucht)verhalen
Op de binnenplaats filosoferen Özkan en ik over hoe de verhalen van vluchtelingen zichtbaar en hoorbaar te maken in tentoonstellingen. Mijn hoofd zit nog vol van alle ideeën en inzichten van het symposium van Ongekend Bijzonder op de dag ervoor. Dat was de afsluiting van een oral history-project met levensverhalen van vluchtelingen in de vier grote steden. Veel mensen vinden het vervelend alsmaar ‘de vluchteling’ te zijn, ook al wonen ze al tien of twintig jaar hier. In gesprekjes met de nieuwe bewoners van de Bijlmerbajes, vaak moeizaam vanwege de taal, ga ik dan ook maar niet naar vluchtverhalen vragen.
Palestijnse vlag met oranje/Nederlandse baan. foto Annemarie de Wildt
