Humor Dolor Amor

Een paar dagen voor de dienst kwam dominee Wielie Elhorst bij me langs in het museum. Hij vertelde dat de dienst opgebouwd zou zijn rond Humor Dolor Amor, volgens pater van Kilsdonk dé kenmerken van de homokroeg. Van Kilsdonk, van wie we een kazuifel in de collectie hebben, kwam vaak in deze kroegen, waar hij gesprekken voerde met jongeren die moeite hadden met hun ‘geaardheid’ of onmin met de familie. Elhorst is de eerste predikant met een bijzondere opdracht voor de LHBTI gemeenschap namens de Protestantse Kerk Amsterdam (PKA). Hij komt uit een Kampens ‘geslacht van heilssoldaten’. Tegenwoordig is ook binnen het Leger des Heils homoseksualiteit oogluikend toegestaan, maar dat was nog niet echt zo in Wielie’s jeugd. Toen Majoor Bosshardt ooit zei dat ze zich wel wat kon voorstellen bij de lesbische liefde, kwam er meteen bericht uit het internationaal hoofdkwartier van de Salvation Army dat de majoor oud begon te worden. Wielie vraagt of ik in het blokje humor iets wil vertellen over de betekenis van ’t Mandje en van Bet van Beeren. Graag. Of ik misschien kan afsluiten met een mop. Help. Ik beloof op zoek te gaan.

De allereerste Pride Kerkdienst werd trouwens op het Rembrandtplein gehouden en de tweede op het Homomunument. ‘We moesten wel heel veel bierblikjes opruimen voor de dienst kon beginnen’, vertelt Wielie en mede daarom verkasten ze naar de Keizersgracht kerk, waar ook iedere maand een speciale LHBTI+-dienst wordt gehouden, georganiseerd door de Evangelisch Roze Vieringen. De jaarlijkse Pride Kerkdienst en de Pink Christmas Kerkdienst worden georganiseerd in de Keizersgrachtkerk door de (gefuseerde) Protestantse Kerk Amsterdam, het LKP, de landelijke koepelorganisatie van de christelijke LHBT-beweging en de Keizersgrachtkerkgemeente. Daarnaast vindt jaarlijks een wake plaats ter gelegenheid van de Internationale Dag tegen Homofobie, Bifobie en Transfobie (17 mei) in de Oude Kerk, georganiseerd door de Oude-Kerkgemeente, het LKP en de PKA.

Regenboogvlag op de avondmaalstafel

Mijn werk als conservator brengt me naar geweldige plekken en situaties. Nu dus in de Keizersgrachtkerk, die er prachtig uitziet, met het zonlicht dat door de bovenramen valt, veelkleurige boeketten en spandoeken met de teksten van de Pride Week: ‘Stop killing trans people’ en ‘We are not sick’. Over de avondmaalstafel hangt een regenboogvlag. De kerkgangers zijn een mix van de reguliere gemeente en (ook ongelovige) mensen die speciaal vanwege de Pride gekomen zijn. Ik raak ontroerd door een wat oudere kalende man met lange oorringen en een rok boven zijn behaarde benen. Op deze plek is hij veilig voor schampere opmerkingen. De gebarentolk vertaalt in gebaren de teksten van Amsterdamse smartlappen, waarmee de kerkgemeente zich zingend opwarmt voordat de dienst begint.

Humor

Ik zit naast dominee Wielie, met regenboogstola, op twee barkrukken op het podium.Hij vraagt me naar de betekenis van ’t Mandje. Bet van Beeren was zelf lesbisch en ze kreeg vaak mannen en vrouwen in de kroeg die een geïsoleerd leven leiden van verborgen homoseksualiteit. Ook al kwamen ze treurig binnen, Bet kon hen opbeuren ‘zodat ze er weer voor een jaar tegen konden’.                                    

Zo fijn als er ook gelachen kan worden in een kerk, bijvoorbeeld bij mijn verhaal over de jonge Bet die ook mannen achter zich aan had, maar dan vooral vanwege de voordeeltjes voor haar Jordaangezin met 11 broers en zussen. Zoals een slager die dan zondags een bak vlees kwam brengen. Als hij na zes weken meer wilde, ruilde ze hem in voor een banketbakker: zes weken gebak. Voor de mop had ik gegoogled op homomoppen waarvan het niveau echt heel erg bedenkelijk is. Vooral over poep en stront. Ik vond een acceptabele lesbo mop op de Verhalenbank van het Meertens Instituut.De kerkgangers lachen en klappen, waarschijnlijk ook wel vanwege de absurditeit van een schuine mop in de kerk.

Dolor

Na de humor het blokje dolor (pijn) met prachtige liederen van het Galakoor, onder andere een nieuw lied ter gelegenheid van de herdenking van 50 jaar Stonewall. Het koor bestaat uit ambitieuze amateurzangers ‘van welke geaardheid dan ook’. Job Hubatka soleert vanaf de balustrade naast het orgel. Pierre Valkering, in zwart overhemd met priesterboordje, leest uit het Evangelie van Johannes.  Valkering is ontslagen als voorganger van de Vredeskerk in de Pijp vanwege zijn recent verschenen boek waarin hij onder meer in alle openheid vertelt over zijn verleden van darkrooms en homosauna’s. Het verhaal van de Samaritaanse vrouw, die Jezus ontmoet bij een waterput, is hem uit het hart gegrepen. Vanwege de boodschap, niet oordelen, maar respect hebben voor elkaars verschillen, vertelde hij na afloop aan Parool-journalist Paul Vugts. 

Dominee Sybrand van Dijk doet de ‘overweging’. Een indrukwekkend verhaal over zijn coming-out, nadat hij zichzelf jarenlang verstopt had vanwege een opmerking op het schoolplein: ‘getver, je bent toch geen homo’. Zijn verhaal eindigt met amor, hij kwam uit de kast en vond de liefde van zijn leven en acceptatie, ook binnen de kerk.

Amor

Het blokje amor gaat verder met veel liederen over liefde, zoals ‘Ongestraft mag liefde bloeien’. Terwijl de kerkgangers naar voren komen om een waxinelichtje aan te steken, komen op een scherm de gestorven helden en heldinnen langs van deze Prideweek, die als thema heeft ‘Gedenk het verleden, creëer de toekomst’. Een bonte verzameling met pater van Kilsdonk, Bet van Beeren, de slachtoffers van Orlando, maar ook tot mijn vreugde een foto van Raymond Matinyana, aka Miss Thandi.  Een Zuid-Afrikaanse dragqueen, die in de jaren negentig in Amsterdam woonde en met wie we vaak uitgingen in de Reality Bar in de Reguliersdwarsstraat, een veilige plek voor de vele Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse gays die er kwamen. Op een benefietfeest voor Raymond in het COC heb ik nog eens met vriendin Caroline een saxofoon act op rolschaatsen gedaan. Hij is in 2001 overleden.

Na afloop nog meer mooie ontmoetingen in de tuin met koffie en broodjes. Wat zijn er toch veel bijzondere plekken in Amsterdam. En wat mooi om te ervaren dat de Pride week zo divers is. Maar dat had ik al vaker gemerkt  tijdens de Shakespeare club op onze eigen binnenplaats.