Vrouw in West-Friese klederdracht, 1780-1799
Adriaan Boon (1763-1802)
34,3 x 26,6 cm, pastel op papier

Details van een Westfries kostuum
Wat meteen opvalt in het werk is het fraaie kostuum dat de vrouw draagt. Boon heeft de jurk met bijbehorende accessoires tot in precisie uitgewerkt. Het kostuum bestaat uit een kap (ook wel hullehoedje of suikerskeppie genoemd in het Westfries) met gouden oorijzers, een bloedkoralen ketting om de hals en op haar borst een rood lintje dat vast gezet is met een gouden pin. Over haar schouders is een wit doorschijnende stof gedrapeerd. Het bovenstuk van de blauwe jurk is strak aangetrokken en op haar taille zit een rood gestreepte ceintuur met in het midden een medaillon. Aan het ceintuur hangt ook een gouden klokje. Op haar schoot houdt de vrouw een breiwerkje vast, dat waarschijnlijk een kralen tasje wordt.

Verscholen betekenissen
Al deze details hebben hun eigen verhaal, te beginnen bij de kap. Als men het kapje op doet, wordt er in geblazen zodat de boze geesten weg gaan. Bij dames van een welgestelde familie, eind achttiende eeuw, kwamen op het kapje gouden oorijzers (ook wel boeken genoemd) zitten, die naarmate de tijd vorderde steeds uitbundiger werden. De bloedkoralen ketting liet ook zien of men van goede huize kwam. De ketting werd doorgegeven van moeder op dochter. Hoe groter de kralen, hoe rijker de afkomst. Als de ketting uit twee rijen kralen en een diamanten sluiting bestond, dan was het een rijke vrouw. De geportretteerde dame laat haar zondagse outfit zien, waarmee zij aan ons wil vertellen dat ze veel bezit heeft.

Politieke kleding?
Zit er een politieke boodschap verborgen in het schilderij? In de tijd dat de tekening gemaakt werd was er in Nederland een verschuiving van de regerende machten in het land. Er heerste onvrede over het bestuur van Stadhouder Willem V en in Frankrijk vindt de Verlichting (het belang van wetenschap in de samenleving) plaats. Het opstandige volk dat tegen de stadhouder en de Fransen waren noemden zichzelf patriotten en tooiden zich met een oranje lint. Toen de macht in Franse handen kwam raakten de kleuren rood, wit en blauw in de mode. Is het toeval dat de geportretteerde dame ook deze kleuren draagt, of uit zij hiermee haar politieke voorkeur?

De collectie van Aaltje Fregeres
De identiteit van de geportretteerde dame is helaas niet bekend, maar de lijst om de tekening heen verteld het verhaal van een andere dame, namelijk dat van Aaltje Fregeres (1810-1900). Deze dame verzamelde kunst dat met name te maken had met klederdracht en kwam zo ook in het bezit van dit portret. De kans is groot dat zij de lijst heeft laten maken. Het wapen dat bovenin de lijst zit, is een familiewapen uit Broek op Waterland. Het Broekerhuis in Broek op Waterland was opgericht door Fregeres en toonde daar haar eigen collectie. In 1880 verkocht Fregeres haar collectie dat vervolgens werd getoond in Museum Het Broekerhuis aan de Amstelveenseweg in Amsterdam.

Vrouwen aan de top
De tekening vertelt niet alleen het verhaal van de rijke geportretteerde dame, maar ook de verzamelgeschiedenis van de rijke dame die het werk kocht. De vraag die naar boven komt is waarom Fregeres dit werk kocht voor haar collectie en hoe kon zij als vrouw in de 19e eeuw een kunstverzameling kon opzetten? Waar kwam de fascinatie voor klederdracht vandaan?

Wat we vandaag de dag van deze tekening kunnen leren is dat vrouwen in de geschiedenis wel degelijk macht en bezittingen hadden, maar dat het alleen minder bekend is. Tegenwoordig zijn vrouwen hard aan het werk om in leidende posities te komen, met wisselend resultaat. Voorbeelden uit het verleden zoals deze kunnen bijdragen aan de beeldvorming van nu. Vrouwen zijn al eeuwenlang in staat machtige posities te hebben, waarom lijkt dat dan nu nog steeds zo moeilijk?

Wat opvallend is aan dit kunstwerk, is dat het gekocht is door een vrouw en dat het kunstwerk zelf een geportretteerde vrouw toont, waarvan geen pendant bekend is. De man is zo buiten beeld gezet, behalve dan dat de vervaardiger wel man is. Wellicht wordt er in de nabije toekomst wel een pendant gevonden en wordt de anonimiteit van de geportretteerde vrouw doorbroken. Het is duidelijk dat vrouwen in de kunstgeschiedenis geen lachertje zijn.

Deze tekening zit in het thema Kleding

 

Aysel en Maureen maakten nieuwe tekeningen gebaseerd op het werk van Adriaan Boon>