Hoe ben je vanuit je opleiding cultureel erfgoed aan de Reinwardt Academie op het idee gekomen te kiezen voor hartjesdag als onderwerp voor je eindscriptie?
"Van jongs af aan heb ik al een grote interesse voor tradities en immaterieel erfgoed. Ik wilde deze interesse gebruiken om onderzoek te doen voor mijn scriptie. Ik heb mij daarom verdiept in verscheidene culturele tradities en feesten. Ik ben geïnteresseerd in het ontstaan en de ontwikkeling van deze tradities. In mijn zoektocht kwam ik een Amsterdams feest tegen met een lange traditie: hartjesdag. Ik had hier nog nooit van gehoord en ben me erin gaan verdiepen. Ik kwam erachter dat dit een feest is met een levendige geschiedenis."
Kun je iets vertellen over hoe dit feest zich in de loop van de tijd heeft ontwikkeld?
"De oorsprong van hartjesdag is onduidelijk. Ik heb veel archief- en literatuuronderzoek gedaan, maar niemand lijkt precies te weten waar hartjesdag vandaan komt. Er bestaan verschillende theorieën over. Zo zou hartjesdag een verbastering zijn van het woord hertjesdag, een dag waarop het gewone volk mocht jagen op het land van de adel in de middeleeuwen. Hartjesdag was in elk geval geen christelijk feest, al werd het wel gedoogd, of zelfs omarmd, door de kerk.
In de 18de en 19de eeuw had hartjesdag het karakter van een volksfeest. Het werd uitgebreid gevierd in Haarlem en Amsterdam, mensen liepen in een parade van de ene naar de andere stad. Hartjesdag was een feest van de lagere bevolkingsklasse en ging gepaard met uitbundige verkleedpartijen. Mannen en vrouwen wisselden van kleding. Dit werd oorspronkelijk gedaan uit armoede: veel mensen konden geen verkleedkleren betalen. Maar hartjesdag was ook een dag waarop mensen konden ontsnappen aan de beslommeringen van het dagelijks leven en zich konden laten gaan.
In de 20ste eeuw werd hartjesdag alleen nog in Amsterdam gevierd en kreeg het meer een invulling als buurtfeest. Het feest werd niet meer gezamenlijk in de hele stad gevierd, maar op zichzelf in onder andere de Dapperbuurt, de Kalverstraat en de Zeedijk met verschillende activiteiten. Er werden kinderspelen georganiseerd, er werd gedanst en er werden vuurtjes gestookt.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het feest verboden door de Duitse bezetters en daarna is het in onbruik geraakt. Eind jaren '90 kwam het feest weer onder de aandacht in Amsterdam. Hartjesdag werd opnieuw geïntroduceerd door buurtvereniging Zeedijk en werd weer elk jaar georganiseerd als buurtfeest voor de Zeedijk. Sinds een aantal jaren is er veel interesse voor hartjesdag vanuit de homo community. Inmiddels zijn zij de grootste groep vierders van het feest."
Hoe kijk je aan tegen hartjesdag anno nu, mede gezien de recente ontwikkelingen?
"Ik zie hartjesdag als een dynamisch feest dat zich in de loop van de tijd ontwikkeld heeft en steeds een nieuwe identiteit aan heeft genomen. Ik vind hartjesdag een interessante traditie, omdat dit feest duidelijk het proces laat zien waarbij nieuwe groepen zich een traditie toe-eigenen. Dit gebeurt ook nu: de homo community voelt zich verbonden met hartjesdag en maakt het feest zich eigen.
Ik vind het jammer dat de officiële viering van de hartjesdagen dit jaar niet doorgaat. Desondanks denk ik dat het feest alsnog gevierd gaat worden. Mensen zullen naar de Zeedijk komen, zich verkleden en plezier maken. Ik ben benieuwd hoe de toekomst van hartjesdag eruit zal zien."
Je hebt in kaart gebracht hoe hartjesdag is terug te vinden in een aantal erfgoedinstellingen. Wat is je hierbij opgevallen? Heb je wat dit betreft nog suggesties?
"Van specifiek het onderwerp hartjesdag is niet veel terug te vinden in erfgoedinstellingen. Daarom heb ik mij gericht op onderzoek naar hoe erfgoedinstellingen omgaan met het vastleggen van tradities in bredere zin. Hier blijkt vaak geen duidelijk beleid voor te zijn. Omdat tradities veranderen en levend erfgoed zijn, is het moeilijk om dit op een representatieve manier in een museale setting te plaatsen.
Mijn advies aan erfgoedinstellingen, zoals het Amsterdam Museum, is om de geschiedenis van hartjesdag vast te leggen en ook de huidige viering van het feest te documenteren. Daarnaast is het van belang dat er wordt samengewerkt met de gemeenschappen die betrokken zijn bij hartjesdag. Zij zijn immers de dragers van dit feest."
Klik hier voor meer informatie over het schilderij van Johan Coenraad Braakensiek.