#020today: lantaarnopsteker

Straatventers, lantaarnopstekers en spelende kinderen; mensen in hun dagelijkse bezigheden waren een dankbaar onderwerp voor de makers van miniatuurzilver. In tegenstelling tot kinderspelen is herkenning bij ambachten en beroepen veelal niet meer vanzelfsprekend. Wie kent ze nog: de scharensliep en marktvrouwen die op straat hun verse waar uitventten? Evenals de lantaarnopsteker zijn ze definitief uit het Hollandse straatbeeld verdwenen. Figuurgroepjes op een grondplaat zijn een typisch Nederlands product. Ze zijn vanaf de tweede helft van de zeventiende eeuw tot het begin van de twintigste eeuw gemaakt, vooral in Amsterdam.

In de museumverzameling bevinden zich ook miniaturen die in andere Nederlandse productiecentra als Haarlem, Enkhuizen en Schoonhoven zijn vervaardigd. Neem bijvoorbeeld deze kleine lantaarnopsteker die in 1738 door de Haarlemse zilversmid Reiner Rijnalda is gemaakt. Getooid met een driekantige steek op zijn hoofd loopt het mannetje parmantig op het object van zijn arbeid, de lantaarnpaal, af. Met zijn linker hand houdt hij een ladder vast, in zijn rechter draagt hij een toorts waarmee hij de olielantaarn kan aansteken en ook om zichzelf bij te lichten. De in tegelvorm gearceerde grondplaat laat er geen twijfel over bestaan dat het hier om een straatscène gaat.

Vanaf de late zeventiende eeuw beschikte Amsterdam over openbare stadsverlichting met olielantaarns. Haarlem zal niet lang erna zijn gevolgd. Schilder-uitvinder Jan van der Heijden had dit type straatlantaarn in 1663 uitgevonden. Een legertje lantaarnopstekers vulde dagelijks de reservoirs van de lantaarns bij en ontstak ze tegen zonsondergang. Lantaarnopstekers behoorden tot een veelgeplaagde beroepsgroep, vaak waren ze het mikpunt van belhamels uit de buurt. Er was altijd wel een rotjoch die een lantaarn die net was ontstoken weer via slinkse wegen wist te doven. Zo blééf de lantaarnopsteker natuurlijk aan de gang.

De hier besproken lantaarnopsteker staat met een paar andere miniaturen opgesteld in zaal 12 van het Amsterdam Museum. In de genoemde tentoonstelling Miniatuurzilver in Museum Willet-Holthuysen, een sfeervol grachtenhuis dat door het Amsterdam Museum wordt beheerd, zijn momenteel zo’n 500 stuks miniatuurzilver uit de museumverzameling te zien.

Kijk hier voor meer informatie over dit object.