#020today: vondel in de lommerd

De werkwijze van de Stadsbank van Lening, ook ‘Lommerd’ en ‘ome Jan’ genoemd, is die vier eeuwen in essentie hetzelfde is gebleven. Klanten die om geld verlegen zitten, kunnen bij inlevering van een onderpand een geldkrediet verkrijgen. Later kan de klant tegen verrekening van een redelijke rente zijn beleende artikel weer terugkopen. Gebeurt dit niet, dan wordt het artikel geveild of verkocht. Het meest populair als onderpand zijn sieraden; tegenwoordig is dat zelfs 95% van de ingebrachte artikelen.

De Stadsbank werd in 1614 opgericht als een gemeentelijke instelling om het berekenen van woekerrenten door pandjeshuizen de kop in te drukken. Momenteel bevindt het hoofdkantoor van de beleenbank, evenals één van de filialen, zich nog steeds daar waar de bank startte: aan de Nes. In de loop der tijd is de behuizing wel flink uitgebreid; deze loopt nu door tot aan de Oudezijds Voorburgwal. Als je in de Enge Lombardsteeg staat, kun je de diepte van de panden van zo’n tachtig meter goed ervaren. In deze steeg bevindt zich boven de oude ingang -‘Stoep der Schande’ genoemd- een fraaie gevelsteen met de dichtregels:

Tot behulp voor den noodt-druftigen is hier gestelt
De Banck van leeninge voor een kleyn gelt

Joost van den Vondel ging dus op zijn oude dag – hij was de zeventig al gepasseerd – vanwege zijn eigen ‘nooddruftige’ situatie aan de slag bij de Bank van Lening als boekhouder. Vondel was in die penibele situatie terecht gekomen, nadat zijn zoon en naamgenoot Joost zich diep in de schulden had gewerkt. Nadat Joost junior later in dienst van de V.O.C. onderweg naar Indië overleed, raakte vader Joost, hoewel hij niet onbemiddeld was, door betaling van deze schulden financieel aan de grond. Door bemiddeling van de burgemeester kreeg Vondel dat baantje bij de Stadsbank. Tien jaar later mocht hij stoppen met dit werk, met behoud van zijn wedde.

In de Bank van Lening staat als aandenken een bronzen borstbeeld van Vondel; een exemplaar in gebronsd gips bevindt zich in onze museumcollectie. Een tweede museumobject is een 17de-eeuwse hoge kantoorstoel van de Stadsbank; bij de Vondelfeesten van 1867 werd gesuggereerd dat dit de stoel van Vondel zou zijn geweest bij zijn werk aldaar; hiervoor zijn echter geen bewijzen voorhanden.

Voor wie meer wil weten over de Stadsbank van Lening: op AT5 gaat 27 april een jubileumdocumentaire in première, die daarna te bekijken is via deze link.

Verder is het boek Tussen Burgwal en Nes van Marijke Carasso-Kok en Carry van Lakerveld over de geschiedenis van de Stadsbank van Lening (Uitgeverij Verloren, 2009) nog steeds verkrijgbaar.

Via deze link vindt u de buste van Van den Vondel in de Collectie Online.